Page 94 - การจัดประสบการณ์การเรียนรู้วิทยาศาสตร์
P. 94
2-84 การจัดประสบการณ์การเรียนรู้วิทยาศาสตร์
เรือ่ งที่ 2.3.1 การแบง่ เซลล*์
สิ่งมีช ีวิตมีก ารแบ่งเซลล์เพื่อเพิ่มจ ำ�นวนเซลล์ร ่างกาย (somatic cell) โดยก ารแ บ่งเซลล์แ บบไมโท-
ซิส (mitosis) และแ บ่งเซลล์เพื่อส ร้างเซลล์สืบพันธุ์โดยการแบ่งเซลล์แ บบไมโอซิส (meiosis)
1. การแ บง่ เซลล์แบบไ มโทซ ิส
การแ บ่งเซลล์แ บบไมโทซิสเริ่มจากเซลล์แ ม่ (mother cell) 1 เซลล์ ได้เซลล์ลูก (daughter cell)
2 เซลล์ เซลล์ลูกแต่ละเซลล์จะมีจำ�นวนโครโมโซมเท่ากับจำ�นวนโครโมโซมของเซลล์แม่ เช่น ถ้าเซลล์แม่มี
จำ�นวนโครโมโซม 1 ชุด (n) ซึ่งเรียก แฮพลอยด ์ (haploid) เซลล์ล ูกแต่ละเซลล์จะม ีจำ�นวนโครโมโซมจำ�นวน
1 ชุด เช่นก ัน หรือถ ้าเซลล์แ ม่ม ีจ ำ�นวนโครโมโซม 2 ชุด (2n) ซึ่งเรียกดิพ ลอยด ์ (diploid) เซลล์ล ูกแ ต่ละเซลล์
ก็จ ะม ีจ ำ�นวนโครโมโซม 2 ชุดด ้วย
1.1 วัฏจักรข องเซลล์ (cell cycle) เริ่มต ั้งแต่เซลล์มีการเตรียมก ่อนที่จะเกิดก ารแบ่งน ิวเคลียสและ
แบ่งไซโทพลาซึมจนได้เซลล์ใหม่เกิดขึ้น 2 เซลล์ จากนี้เซลล์จะเจริญเข้าสู่วัฏจักรของเซลล์ครั้งใหม่ต่อไป
วัฏจักรข องเซลลท์ ีส่ มบูรณป์ ระกอบด ้วยช ่วง (phase) ต่างๆ 5 ช่วง คือ ช่วง G1 ซึ่งเป็นช ่วงท ีเ่ซลลม์ กี ารเตร ยี ม
ก่อนจะม ีก ารส ร้างโครโมโซมใหม่ท ี่ม ีลักษณะเหมือนเดิม (replication) สร้าง RNA และโปรตีนส ำ�หรับใช้ใน
ระยะต่อไป ช่วง S เป็นช่วงที่ม ีการส ร้างโครโมโซมใหม่ท ี่ม ีล ักษณะเหมือนเดิม ช่วง G2 เป็นช ่วงพ ักก่อนท ี่จะ
เริ่มกระบวนการแบ่งน ิวเคลียส ช่วง M หรือไมโทซิส เป็นช ่วงที่ม ีการแบ่งน ิวเคลียส และช ่วง C เป็นช่วงที่มี
การแ บ่งไซโทพ ลาซ ึม ซึ่งเมื่อก ารแ บ่งไซโทพ ลาซ ึมเกิดข ึ้นส มบูรณ์แ ล้วจ ะท ำ�ให้ได้เซลล์ใหม่ 2 เซลล์ เซลล์ใหม่
จะเข้าส ูช่ ่วง G1 และช ่วงอ ื่นๆ ของว ัฏจักรข องเซลลต์ ่อไปเพื่อเพิ่มจ �ำ นวนเซลลท์ ำ�ใหบ้ ริเวณน ั้นม ขี นาดใหญข่ ึ้น
ส่วนเซลล์ท ี่อยู่ในบริเวณท ี่จ ะไม่เจริญข ยายขนาดต ่อไปอีกก็จะไม่เข้าสู่ช ่วง G1 แต่จะมีก ารปรับเปลี่ยนส ภาพ
(differentiation) เพื่อท ำ�ห น้าที่เฉพาะต ่อไป
สามช่วงแ รก คือ G1 S และ G2 เป็นช่วงการเตรียมส ำ�หรับก ารแบ่งนิวเคลียส รวมเรียก 3 ช่วงนี้
ว่า ระยะอินเทอร์เฟส (interphase) ส่วนช่วง M หมายถึง เฉพาะช่วงที่เห็นกระบวนการชัดเจนในระหว่าง
เกิดการแ บ่งน ิวเคลียสจนกระทั่งเกิดนิวเคลียสใหม่ 2 นิวเคลียส ช่วง M แบ่งเป็น 4 ระยะ คือ ระยะโพรเฟส
(prophase)ระยะเมท าเฟส(metaphase)ระยะแ อน าเฟส(anaphase)และร ะย ะท โี ลเฟส(telophase)ชว่ งต า่ งๆ
ในวัฏจ ักรข องเซลล์มีร ะยะเวลาแ ตกต ่างก ัน และระยะเวลาน ี้ย ังแตกต่างกันไปในส ิ่งม ีชีวิตต ่างชนิดกัน หรือ
แม้แต่ในส ิ่งม ีชีวิตชนิดเดียวกันแ ต่เซลล์ต ่างช นิดก ันก็จ ะมีระยะเวลาในช่วงต่างๆ แตกต่างก ันไป
* รวบรวมแ ละเรยี บเรยี งจ าก ประจวบจ ติ ร ค�ำ จ ตั รุ สั (2547) “การสบื พนั ธข์ุ องสงิ่ มชี วี ติ ” ใน เอกสารการสอนชดุ วชิ าวทิ ยาศาสตร์ 4
หน่วยที่ 9 หน้า 101-171 พิมพ์ครั้งที่ 3 นนทบุรี สาขาวิชาศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช
