Page 5 - สื่อศึกษา

(3)

ค​ �ำน�ำ​

​
​
หากมองรอบกายพบว่า เราทุกคนอยู่ในโลกของส่ือและบางครั้งในชีวิตของบางคนโลกของส่ือ
กลับใกล้ชิดมากกว่าจนกลายเป็นเสมือนศูนย์กลางของชีวิตผู้คนไป ด้วยเหตุน้ี ในแวดวงวิชาการจึงเริ่ม
ให้ความส�ำคัญต่อการศึกษาส่ือหรือสื่อศึกษา (media studies) นับได้ตั้งแต่ปี 1964 กับการถือก�ำเนิด
ของส�ำนักวัฒนธรรมศึกษาของอังกฤษ (British Cultural Study) ณ มหาวิทยาลัยเบอร์มิงแฮม ส�ำนัก
น้ีให้ความสนใจสื่อท่ีต่างไปจากในอดีต ที่มุ่งเน้นการมองสื่อท่ีส่งผลกระทบต่อผู้คน การใช้ส่ือเพื่อการโน้ม
น้าวใจ แต่เริ่มขยับไปให้ความสนใจสื่อท้ังในฐานะกระบวนการผลิตและผลิตซ�้ำความหมายทางวัฒนธรรม
ซ่ึงจะเก่ียวกันกับมิติเชิงอ�ำนาจในการก�ำหนดความหมาย และท่ีส�ำคัญคือ การให้ความสนใจการส่ือสาร
สองทิศทาง โดยมองว่า ผู้รับสารเองก็มิได้เป็นเพียงปลายทางของการส่ือสารแต่กลับเป็นผู้ที่สามารถผลิต
สาร ทั้งการอ่านความหมาย การต่อรอง การสร้างความหมายใหม่ได้ด้วย
สำ� หรบั ในประเทศไทย การใหค้ วามสนใจตอ่ การศกึ ษาสอ่ื ศกึ ษาตามสำ� นกั วฒั นธรรมศกึ ษา เรมิ่ ตน้
ในชว่ งประมาณทศวรรษท่ี 2530 จากบรรดานกั วชิ าการทจ่ี บการศกึ ษาจากต่างประเทศโดยเฉพาะในฟาก
ยุโรปและได้รับอิทธิพลจากส�ำนักวิพากษ์และวัฒนธรรมศึกษาของอังกฤษ ได้แก่ กาญจนา แก้วเทพ บุญ
รักษ์ บุญญะเขตมาลา และอุบลรัตน์ ศิริยุวศักด์ิ ประกอบท้ัง หนังสือเล่มแรกๆ ท่ีกล่าวถึงสื่อศึกษาอย่าง
เป็นทางการ กค็ ือ ศาสตร์แหง่ สอื่ และวัฒนธรรมศึกษา ของ กาญจนา แก้วเทพ (2544) เหล่าน้ัน สง่ ผล
กระทบต่อแวดวงการสื่อสารท่ีศึกษาส่ือท่ีมีซุ่มเสียงที่แปลกไปจากในอดีต เช่น ค�ำถามเรื่องอ�ำนาจ
การก�ำหนดสื่อ ภาพตัวแทนในสื่อ อุดมการณ์ การประกอบสร้างความจริง การเข้ารหัสและถอดรหัส
ของผู้รับสาร และรวมถึงการให้ความสนใจต่อประเด็นสื่อกับสังคมอีกมากมาย เช่น ครอบครัว ศาสนา
เพศสภาวะ และอื่นๆ เอกสารการสอนเล่มน้ี คือ สื่อศึกษา จึงได้เจริญรอยตามแนวคิดหลักของส�ำนัก
วัฒนธรรมศึกษาของอังกฤษอีกทั้งพัฒนาต่อเนื่องจากงานวิชาการของนักวิชาการไทยต้ังแต่ทศวรรษท่ี
2530 เพราะแนวทางการศกึ ษาดงั กล่าวชว่ ยทำ� ใหเ้ กดิ ความเขา้ ใจเรอื่ งส่ือ ในมติ ิเชิงอำ� นาจทล่ี ุ่มลกึ มากขึ้น
เอกสารการสอนชดุ วชิ าสอ่ื ศกึ ษาเลม่ นแ้ี บง่ เนอ้ื หาออกเปน็ สองสว่ น สว่ นแรก คอื แนวคดิ เบอื้ งตน้
จะประกอบไปด้วยหน่วยท่ี 1-8 แสดงให้เห็นถึงแนวคิดเร่ืองส่ือศึกษา ตามส�ำนักวัฒนธรรมศึกษาของ
อังกฤษ ซึ่งเน้นมิติเร่ืองอ�ำนาจที่ก�ำหนดส่ือและการต่อสู้ต่อรองเชิงอ�ำนาจต่อสู้ ต่อจากนั้น ก็จะค่อยๆ
ชี้ให้เห็นถึงมิติการศึกษาสื่อ ทง้ั การพจิ ารณาถงึ อตุ สาหกรรมสอื่ การควบคมุ การผลติ เนอ้ื หา ผรู้ บั สาร และ
ขยายความหมายของคำ� วา่ ส่ือจากสื่อมวลชนสู่ ส่ือพ้ืนบ้าน และสื่อใหม่ ส่วนที่สอง สื่อศึกษากับประเด็น
ต่างๆ ซึ่งจะแสดงให้เห็นว่า ประเด็นสื่อจะเกี่ยวข้องกับประเด็นสังคมต่างๆ ดังปรากฏในหน่วยท่ี 9-15
ได้แก่ โลกาภิวัตน์ วัฒนธรรมการบริโภค สิ่งแวดล้อม อาชญากรรม กีฬา เพศภาวะ และคนกลุ่มน้อย
หวังเป็นอย่างย่ิงว่าเอกสารการสอนชุดวิชาส่ือศึกษาเล่มนี้ จะช่วยขอบเขตความรู้เรื่องส่ือศึกษา
ใหก้ วา้ งออกไป ทงั้ ในหมู่นักศกึ ษาและผสู้ นใจทัว่ ไป เอกสารการสอนชดุ วชิ าน้จี ะส�ำเร็จไม่ไดห้ ากขาดคณะ