Page 53 - ไทยศึกษา
P. 53
เทคโนโลยีไทย ๑๓-43
๒.๒ ฝาย หรือเหมืองฝาย ในหลายพน้ื ทข่ี องประเทศไทยมรี ะบบจดั การเรอ่ื งนำ�้ ในทอ้ งถนิ่ มาเปน็
เวลานานนับร้อยปี โดยเฉพาะอย่างยิ่งทางภาคเหนือที่พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นทิวเขาสลับซับซ้อน มีที่ราบ
ไมม่ ากนกั การจัดท�ำระบบเหมอื งฝายจึงเป็นการใชเ้ ทคโนโลยีชลประทานที่เหมาะสมกบั ระบบนเิ วศ และ
มีประสทิ ธภิ าพเพยี งพอสำ� หรับการผลิตในชมุ ชน
ภาพที่ ๑๓.๑๖ ฝายนาคา อำ� เภอแมจ่ ริม จงั หวดั น่าน
ที่มา: https://projects.rdpb.go.th/projects/6643627145035776/single สืบคน้ เม่ือ ๒๒ ตุลาคม ๒๕๖๑.
ฝาย หรือเหมืองฝาย เป็นท�ำนบก่อสร้างขวางทางน้�ำ เพื่อกั้นน�้ำให้มีระดับสูงพอท่ีจะไหลเข้า
ลำ� เหมืองหรอื คลองสง่ น�้ำไปยงั พน้ื ทีท่ ีต่ ้องการ และใหน้ ้�ำทีเ่ หลือลน้ ข้ามสนั ฝายต่อไปในลำ� น้�ำเดมิ ได้
โดยทั่วไปการก่อสร้างฝายขนาดเล็กอาศัยเทคโนโลยีพ้ืนบ้าน ใช้แรงงานคนและวัสดุราคาถูก
สามารถหาได้งา่ ยในทอ้ งถน่ิ ฝายชนดิ น้ีพบมากในภาคเหนือ การสรา้ งฝายกนั้ ล�ำน�ำ้ สายเลก็ ๆ ใชไ้ ม้ตอก
เปน็ เสาหา่ งกนั เปน็ ระยะเปน็ แนว มจี ำ� นวนแถวตามตอ้ งการ นำ� ไมเ้ ครา่ ตอกตดิ กบั เสา กรดุ ว้ ยไมไ้ ผต่ ดิ กบั
เคร่า จากนั้นจึงอัดก่ิงไม้ แขนงไม้ และหินกรวดทรายลงให้เต็ม จะได้คันก้ันน้�ำ ฝายชนิดนี้ไม่คงทนนัก
ใชไ้ ด้เฉพาะฤดูกาล หากตอ้ งการให้ฝายใชง้ านได้นานขึ้น ซง่ึ มกั เปน็ ฝายหนิ ซง่ึ มคี วามคงทน มีโครงสร้าง
เป็นไม้ขนาดใหญ่ใช้หินถมระหวา่ งหลักเสาและให้ดินถมอุด มีความแข็งแรงก้นั แม่นำ�้ สายใหญไ่ ด้
ระบบเหมืองฝายเป็นการใช้เทคโนโลยีชลประทานท่ีแสดงให้เห็นถึงประสิทธิภาพในการจัดการ
ทรัพยากร จากการคิดค้น สั่งสม และพัฒนาภูมิปัญญาในการใช้ประโยชน์จากธรรมชาติเพื่อจัดการกับ
อุปสรรคทางธรรมชาติ และเพ่ือให้การจัดการเหมืองฝายเป็นระบบระเบียบ ชาวบ้านจะเลือกผู้น�ำใน
ทอ้ งถน่ิ ทำ� หนา้ ที่ “แกเ่ หมือง” และ “แก่ฝาย” เพ่ือดูแลล�ำเหมืองและฝาย ควบคมุ การจัดสรรปนั น�้ำ และ
แกป้ ญั หากรณมี ขี อ้ พพิ าทเรอ่ื งนำ้� การจดั การเหมอื งฝายจงึ เปน็ การวางระบบดแู ลการใชท้ รพั ยากรนำ้� รว่ มกนั
ท้งั ในชุมชนและระหว่างชุมชนทอี่ ยู่เสน้ ทางนำ�้ เดยี วกันด้วย
๒.๓ เขื่อนระบายนำ้� ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พื้นที่ท�ำนาขยายตัว
อย่างรวดเร็วจนท�ำให้เกิดภาวะขาดแคลนน้�ำในการเพาะปลูกท�ำนา ใน พ.ศ. ๒๔๔๕ ได้ทรงพระกรุณา
โปรดเกล้าฯ ใหจ้ ้างผเู้ ช่ยี วชาญการชลประทานชาวฮอลนั ดาช่ือ นาย เย โฮมนั วนั เดอร์ ไฮเด (Mr. J.
Homan van der Heide) มาส�ำรวจศกึ ษาการสรา้ งระบบชลประทาน นายไฮเดได้เสนอให้สรา้ งเข่อื นเพอื่
