Page 186 - การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค
P. 186
8-20 การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค
เรอ่ื งท ี่ 8.1.2
สถานการณป์ ัจจัยเส่ียงของโรคไ มต่ ิดต่อ
1. คำจ ำกัดความของป จั จยั เสี่ยงของโรคไ มต่ ิดต่อ
จากก ารศ ึกษาว ิจัยโรคห ัวใจ ฟร าม ิงแ ฮมได้ใช้ค ำว ่า “ปัจจัยเสี่ยง” ในท างการแ พทย์ส มัยใหม่ โดยท ั่วไป คำว ่า
“ปัจจัยเสี่ยง” เป็นพ ารามิเตอร์ (Parameter) ซึ่งใช้ทำนายก ารเกิดโรคหัวใจแ ละหลอดเลือดในอนาคต ซึ่งปัจจัยเสี่ยง
ของโรคห ัวใจแ บ่งได้เป็น 3 ปัจจัยส ำคัญ (ATP III Final Report 2002) ดังนี้
1.1 ปัจจัยเสี่ยงที่ปรับเปลี่ยนไม่ได้ (Non-Modifiable Risk Factors) คือ อายุ เพศ ประวัติครอบครัว
กรรมพันธุ์
1.2 ปัจจัยเสี่ยงที่ปรับเปลี่ยนได้ (Modifiable Risk Factors) คือ การสูบบุหรี่ อาหารการกิน การดื่ม
แอลกอฮอล์ การไม่อ อกก ำลังก าย ไขมันในเลือดผิดปกติ ความด ันโลหิตสูง ภาวะโรคอ ้วน โรคเบาห วาน กลุ่มอาการ
เมแทบ อลิซึม
1.3 ปัจจัยเสี่ยงที่ก่อตัวขึ้น (Emerging Risk Factors) คือ ซี-รีแอกตีฟ (C-Reactive Protein; CRP)
ไฟบ ริโนเจน การสะสมข องแ คลเซียมในหลอดเลือดห ัวใจ (Coronary Artery Calcification; CAC) ลิโพโปรตีน
โฮโมซ ีสเตอ ีน เอ (Homocysteine Lipoprotein (a) และล ิโพโปรตีนความห นาแ น่นต่ำ (Low-Density Lipopro-
tein; LDL)
จากรายงานสภาวะสุขภาพโลกขององค์การอนามัยโลกใน ค.ศ. 2002 ได้ระบุปัจจัยเสี่ยงสำคัญ 5 ปัจจัย
สำหรับโรคไม่ติดต่อในความเสี่ยงสำคัญ 10 อันดับแรกต่อสุขภาพ ปัจจัยเสี่ยงสำคัญเหล่านี้คือ ความดันโลหิตที่สูง
ขึ้น โคเลสเตอรอลในเลือดที่ส ูงข ึ้น การใช้ยาสูบ การด ื่มแอลกอฮอล์ และภาวะน ้ำห นักต ัวมากเกินปกติ ปัจจัยอ ื่นๆ ที่
สัมพันธ์ก ับค วามเสี่ยงท ี่ส ูงม ากย ิ่งข ึ้นข องโรคไม่ต ิดต่อ ได้แก่ สภาวะท างเศรษฐกิจแ ละท างส ังคมข องบ ุคคล ซึ่งร ู้จักก ัน
ดีว ่า เป็นปัจจัยท างส ังคมท ี่เป็นตัวกำหนดสุขภาพ (Social Determinants of Health) (WHO, 2002)
2. เส้นท างส าเหตุแ ละการเกดิ โรคส ำหรบั โรคไมต่ ดิ ต่อ (เรือ้ รัง)
ปัจจัยเสี่ยงท ี่พ บร ่วมก ัน (Common Risk Factors) ที่เป็นส าเหตุข องโรคไม่ต ิดต่อม ีท ี่มาจ ากป ัจจัยท ี่ซ ่อนเร้น
ที่สำคัญคือ กระแสโลกาภิวัตน์ ความเจริญขึ้นเป็นเมือง และการสูงวัยของประชากร ปัจจัยเหล่านี้ส่งผลกระทบทาง
สังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม การเมือง และสภาพแ วดล้อม ที่มีอ ิทธิพลต ่อว ิถีก ารด ำเนินชีวิตท ี่ไม่ดีต่อส ุขภาพ ซึ่งทำให้
ประชาชนแ ละช ุมชนต ่างๆ มีค วามไวต ่อก ารก ินอ าหารท ี่ไม่ด ีต ่อส ุขภาพ การไม่อ อกก ำลังก าย การใช้ย าสูบ/การส ูบบ ุหรี่
และก ารด ื่มแ อลกอฮอลท์ ีเ่ป็นอ ันตรายต ่อส ุขภาพ ซึ่งพ ฤติกรรมเหล่าน ีเ้ป็นป ัจจัยเสี่ยงท ีป่ รับเปลี่ยนได้ทีเ่กิดข ึ้นร ่วมก ัน
(Common Modifiable Factors) นอกจากนี้ ปัจจัยเสี่ยงท ี่ปรับเปลี่ยนไม่ได้ (Non-Modifiable Risk Factors) หรือ
ที่อยู่น อกเหนือก ารค วบคุมของบุคคล เช่น อายุ เพศ กรรมพันธุ์ เป็นต้น มีส่วนส ่งเสริมซึ่งกันและก ันกับพ ฤติกรรมวิถี
การด ำเนินช ีวิตท ี่ไม่ด ีต ่อส ุขภาพ ส่งผ ลกร ะท บท ำให้เกิดป ัจจัยเสี่ยงท ี่ต ้องจ ัดการเร่งด ่วน (Immediate Risk Factors)
เพิ่มขึ้น เช่น ความดันโลหิตสูงขึ้น กลูโคสในเลือดสูงขึ้น ไขมันในเลือดผิดปกติ ภาวะน้ำหนักตัวมากเกินปกติ หรือ
ภาวะโรคอ้วน ผลสืบเนื่องจากปัจจัยเสี่ยงที่ต้องจัดการเร่งด่วนเหล่านี้ทำให้บุคคลมีความโน้มเอียงที่จะเกิดโรคร้าย
4 โรค (The Fatal Four) คือ โรคหัวใจและห ลอดเลือด โรคมะเร็ง โรคทางเดินห ายใจเรื้อรัง และโรคเบาห วาน ซึ่งโรค
ไม่ต ิดต่อเรื้อรังเหล่านี้ร ่วมก ันเป็นสาเหตุของก ารต ายส ่วนใหญ่ในโลก
ลขิ สิทธข์ิ องมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช
