Page 30 - การจัดประสบการณ์การเรียนรู้วิทยาศาสตร์
P. 30
3-20 การจัดประสบการณ์การเรียนรู้วิทยาศาสตร์
3. องค์ประกอบของร ะบบนิเวศ
ระบบน ิเวศห นึ่งๆ จะประกอบไปด้วยสิ่งม ีชีวิตต ่างๆ ที่อาศัยอยู่ร ่วมกัน และม ีความส ัมพันธ์ต่อก ัน
ในรูปแบบต่างๆ เช่น เป็นอ าหาร เป็นที่อ ยู่อ าศัย หรือช ่วยในการแพร่พันธุ์ การท ี่ส ิ่งมีชีวิตต่างๆ จะด ำ�รงอยู่
ได้ต้องอาศัยสิ่งแวดล้อมซึ่งไม่มีชีวิต เช่น พลังงาน แร่ธาตุ อุณหภูมิ ความร้อน ดังนั้น ระบบนิเวศจึงต้อง
อาศัยความสมดุลข องค วามสัมพันธ์เหล่านี้ องค์ป ระกอบข องระบบน ิเวศ ประกอบด้วย 2 หน่วยใหญ่ๆ คือ
องค์ป ระกอบที่มีชีวิต (biotic components) และอ งค์ประกอบท ี่ไม่มีช ีวิต (abiotic components)
3.1 องคป์ ระกอบทม่ี ชี วี ติ หมายถ ึง องค์ป ระกอบทางช ีวภาพซ ึ่งป ระกอบด ้วยส ิ่งม ีช ีวิตต ่างๆ อยู่ร ่วม
กันอย่างเป็นระบบ แบ่งอ อกได้เป็น 3 กลุ่มใหญ่ ดังนี้
3.1.1 ผูผ้ ลิต (producer หรอื autotrophic organism) เป็นกลุ่มสิ่งม ีช ีวิตที่สามารถสร้างอาหาร
ได้ด้วยตัวเองจากสารอนินทรีย์ โดยอาศัยคลอโรฟิลล์เป็นรงควัตถุ ที่สามารถตรึงพลังงานจากดวงอาทิตย์
เปลี่ยนแปลงสารที่รับเข้ามาในรูปสารอนินทรีย์ให้กลายเป็นสารอินทรีย์ เรียกกระบวนการดังกล่าวว่า
กระบวนการส ังเคราะหด์ ้วยแ สง นอกจากพ ืชแ ล้วส ิ่งม ชี ีวิตอ ื่นท ีส่ ามารถท ำ�หน้าทีเ่ป็นผ ูผ้ ลิตได้ ได้แก่ สาหร่าย
เซลล์เดียว
3.1.2 ผู้บริโภค (consumer หรือ heterotrophic organism) เป็นสิ่งมีชีวิตที่ไม่สามารถสร้าง
อาหารได้เอง จำ�เป็นต ้องได้ส ารอ าหารแ ละพ ลังงานจ ากก ารก ินส ิ่งม ีช ีวิตอ ื่น ซึ่งส ามารถแ บ่งก ลุ่มข องผ ู้บ ริโภค
ตามลักษณะของก ารกินได้เป็น 4 กลุ่ม ดังนี้
1) ผู้บริโภคท่กี นิ พชื เป็นอ าหารอยา่ งเดียว (herbivore) จัดเป็นผ ู้บ ริโภคล ำ�ดับที่ 1 (pri-
mary consumer) เช่น ช้าง ม้า วัว ควาย หนอน นก และปลาบ างชนิด เป็นต้น
2) ผู้บริโภคที่กินเน้ือสัตว์เป็นอาหารอย่างเดียว (carnivore) จัดเป็นผู้บริโภคลำ�ดับที่ 2
(secondary consumer) เช่น กบ งู จระเข้ เสือ หมาป่า สิงโต เหยี่ยว เป็นต้น
3) ผูบ้ ริโภคท ่กี ินทง้ั พ ืชแ ละเนือ้ ส ตั วเ์ ป็นอาหาร (omnivore) จัดเป็นผ ู้บ ริโภคล ำ�ดับที่ 3
(tertiary consumer) เช่น มนุษย์ แมว สุนัข เป็นต้น
4) ผู้บริโภคที่กินซากพืชซากสัตว์เป็นอาหาร (scavenger) หรือผู้บริโภคเศษอินทรีย์
(detritivore) จัดเป็นผ ู้บ ริโภคล ำ�ดับสุดท้าย ได้แก่ แร้ง ไส้เดือน กิ้งกือ จัดเป็นกลุ่มส ิ่งม ีช ีวิตที่กินซ ากส ิ่งที่
ตายแล้วให้เป็นชิ้นเล็กๆ เพื่อให้ผ ู้ย ่อยสลายย ่อยส ลายต ่อไป
3.1.3 ผู้ย่อยสลายอินทรีย์ส าร (decomposer หรือ saprotroph) ได้แก่ สิ่งมีชีวิตที่สร้างอ าหาร
เองไม่ได้ ทำ�หน้าที่ย่อยสลายซากของสิ่งมีชีวิตที่ตายแล้วและเศษอินทรีย์ต่างๆ ในรูปของสารประกอบ
โมเลกุลใหญ่ จนกลายเป็นส ารประกอบโมเลกุลเล็กในรูปของสารอาหารเพื่อให้ผ ู้ผลิตน ำ�ไปใช้ใหม่ เช่น เห็ด
รา เป็นต้น
3.2 องคป์ ระกอบท ไ่ี มม่ ชี วี ติ สิ่งไม่มชี ีวิตต ่างๆ จัดเป็นอ งคป์ ระกอบท ีส่ ำ�คัญท ีท่ ำ�ใหร้ ะบบน ิเวศด ำ�รง
อยู่ได้ องค์ประกอบท ี่ไม่มีช ีวิตเหล่าน ี้ ได้แก่
3.2.1 สารอนินทรีย์ (inorganic substance) ประกอบด้วย แร่ธาตุและสารอนินทรีย์ที่เป็น
องค์ประกอบสำ�คัญของเซลล์สิ่งมีชีวิต เช่น คาร์บอน ออกซิเจน ไนโตรเจน คาร์บอนไดออกไซด์ และนํ้า
เป็นต้น สารต ่างๆ เหล่านี้ มีการหมุนเวียนใช้ในร ะบบน ิเวศเป็นว ัฏจักร เรียกว่า biogeochemical cycle
