Page 65 - ความรู้ทางสังคมศาสตร์และเทคโนโลยี สำหรับนักนิเทศศาสตร์
P. 65
ความรู้ด้านวัฒนธรรมและศาสนา 13-55
ทา่ มกลางความเจรญิ ทางวตั ถุ การเตบิ โตกา้ วหนา้ แหง่ สงั คมเทคโนโลยี และปรากฏการณเ์ ชน่ นเี้ กดิ ขนึ้ กบั
ศาสนาตา่ งๆ ทั่วโลก
4. การเกิดขบวนการศาสนาแบบเคร่งจารีต/ขบวนการรากฐานนิยม (Fundamentalist)
เป็นอีกปรากฏการณท์ ่ีเปน็ ปฏิกริ ิยาตอบสนองต่อยคุ ใหม่ทที่ ำ� ให้ผูน้ บั ถอื ศาสนารสู้ กึ วา่ ถกู กระทบ
จากกระแสยุคใหม่ ร้สู ึกวา่ ถูกคุกคามจึงตอ้ งหวนกลบั ไปหารากฐานเดมิ และแม้ว่าจะเกดิ จากปฏิกริ ิยาต่อ
ต้านความทันสมัย แต่ขบวนการจารีตสมัยใหม่ก็ได้ใช้ประโยชน์จากเทคโนโลยีสมัยใหม่ในการเผยแพร่
แนวคดิ รวมทงั้ เชอื่ มโยงผศู้ รทั ธาเขา้ ดว้ ยกนั โดยปราศจากพรมแดนทงั้ เวลาและภมู ศิ าสตร์ ขบวนการศาสนา
แบบจารตี นม้ี กี ำ� เนดิ ครง้ั แรกจากการทกี่ ลมุ่ ศาสนาครสิ ตน์ กิ ายเพรสไบทเี รยี น ในประเทศสหรฐั อเมรกิ า เมอื่
ปี ค.ศ. 1960 เรียกจุดยืนทางศาสนาของตนว่า การกลับไปหาความเช่ือพ้ืนฐาน (fundamental) แต่ใน
ปัจจุบันเป็นค�ำท่ัวไปที่ใช้กลับกลุ่มศาสนาต่างๆ ไม่เฉพาะกับศาสนาคริสต์เท่านั้น เช่น ในประเทศไทยมี
การเกิดของขบวนการอนุรักษ์ในแนวพุทธในช่ือ สันติอโศก กลุ่มน้ีศาสนาแบบเคร่งจารีตหมายถึงกลุ่มที่
หวนกลับไปหาอดีตและยึดถือคุณค่าและความเชื่อท่ีเชื่อว่าเป็นศาสนาดั้งเดิม มีลักษณะท่ีร่วมกันหลาย
ประการ เช่น ความกลัวว่าศาสนาของตนจะถูกท�ำลาย การต่อต้านแนวคิดแบบโลกียวิสัยและเสรีนิยม
สุวรรณา สถาอานันท์ (2548) ได้พิจารณาขบวนการศาสนาแบบเคร่งจารีตจากตัวอย่างในประเทศ
สหรัฐอเมรกิ า พบลักษณะรว่ มของขบวนการศาสนาแบบเครง่ จารตี ดงั นี้
1. การอ้างขนบจารีต (Rhetoric of tradition) กลุ่มนี้จะพยายามอ้างขนบจารีตท่ีมีมาแต่อดีต
สำ� หรบั ศาสนกิ ชนหากความเชอ่ื ของเขาไมไ่ ดถ้ กู ทา้ ทายหรอื ถกู กระทำ� กจ็ ะปฏบิ ตั ติ ามความเชอื่ ทม่ี มี าตง้ั แต่
เกิด แต่เม่ือความเช่ือนั้นถูกท้าทายหรือถูกกระทบ จะประกาศความเชื่อน้ัน ตัวอย่าง มุสลิมหญิงเคยห่ม
ฮญิ าบเปน็ ปกติในโรงเรยี นโดยไมไ่ ดต้ ระหนกั แตเ่ ม่อื ถกู ห้ามแต่งกายเช่นนจ้ี ะรสู้ กึ ว่าถูกทา้ ทายและหันมา
ยืนยันการแต่งกายเช่นนี้ การท�ำเช่นนี้ ความเช่ือกลายเป็นส่ิงท่ีพวกเขาตระหนักหรือส�ำนึก และเป็น
อดุ มการณร์ ากฐานนยิ มมปี ฏิกริ ยิ าเช่นนเี้ ม่ือความเช่ือของพวกเขาถูกกระทบ
2. การสร้างเส้นแบ่งท่ีชัดเจน (Rhetoric of clear boundaries) สร้างขอบเขตทช่ี ัดเจนระหว่าง
ตนเองกบั ผอู้ นื่ บอ่ ยครง้ั ไมเ่ พยี งมองคนอน่ื เปน็ เพยี งคนอนื่ แตเ่ ปน็ ศตั รู หรอื สรา้ งเสน้ แบง่ ระหวา่ งพวกทอ่ี ยู่
ขา้ งในกบั พวกทอี่ ยขู่ า้ งนอก เชน่ มสุ ลมิ หญงิ ไทยสมยั กอ่ นหม่ ฮญิ าบเปน็ สตี า่ งๆ ซงึ่ สะทอ้ นวฒั นธรรมของ
เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ต่อมาได้พากันแต่งฮิญาบสีขาวหรือด�ำเพราะเกิดการสำ� นึกอะไรบางอย่างข้ึนมา
เป็นการสร้างเส้นแบ่งที่ชัดเจนข้ึนมาระหว่างพวกเรากับคนอ่ืน เป็นการลากเส้นที่ชัดในทุกเร่ืองตั้งแต่การ
แตง่ กาย การพูด เปน็ สัญญาณแห่งวัฒนธรรมและศาสนาในทกุ มิติของชีวติ
3. ความเชื่อในการเปลี่ยนแปลงขนานใหญ่ (Rhetoric of drastic or dramatic transforma-
tion) กลุ่มน้ีมักสอนว่าในไม่ช้าจะมีการเปล่ียนแปลงขนานใหญ่ ในไม่ช้าพระเจ้าของพวกเขาจะเสด็จมา
หรอื พวกเขาจะไปหาพระเจ้า ดังน้ัน การกำ� หนดอดตี ทีเ่ คยรุ่งเรืองของกลมุ่ และพูดถึงอนาคตท่ีร่งุ เรืองท่ีจะ
มาโดยเรว็ ทำ� ใหเ้ กดิ การบบี เวลาใหต้ อ้ งรบี เรง่ ในการปฏบิ ตั บิ างอยา่ งในปจั จบุ นั วธิ กี ารทใี่ ชใ้ นการทำ� ใหค้ น
ที่มีความเช่ือร่วมกันออกมามีพลังร่วมกันเกิดจากการสร้างภาพว่าอนาคตท่ีรุ่งเรืองก�ำลังใกล้จะมาถึงแล้ว
