Page 60 - ความรู้ทางสังคมศาสตร์และเทคโนโลยี สำหรับนักนิเทศศาสตร์
P. 60
13-50 ความรทู้ างสงั คมศาสตรแ์ ละเทคโนโลยสี ำ� หรับนกั นิเทศศาสตร์
เรื่องท่ี 13.2.3
ศาสนากับสังคมยุคใหม่
นับต้ังแต่ยุคแห่งภูมิปัญญาในศตวรรษท่ี 18 (Enlightenment) ซึ่งยกย่องเรื่องของเหตุผลกับ
ปจั เจกชนเรอื่ ยมาจน เขา้ สศู่ ตวรรษท่ี 20 ศาสนากไ็ ดร้ บั การทำ� นายวา่ จะลดถอยความสำ� คญั ลงจนสญู หาย
ไป ทฤษฎีท่ีส�ำคัญโดดเด่นเก่ียวกับการเส่ือมถอยของศาสนาคือ “ทฤษฎีโลกียนุวัตร” ซึ่งเป็นทฤษฎีท่ีมี
บทบาทดา้ นศาสนามาเปน็ เวลานาน อยา่ งไรกด็ มี นี กั วชิ าการทไี่ มเ่ หน็ ดว้ ยกบั แนวคดิ นโ้ี ดยมองวา่ แมศ้ าสนา
จะเสอื่ มถอย แตศ่ าสนากม็ ีพลวัต มกี ารปรบั ตัว ก่อรปู แบบใหม่ทางศาสนา เชน่ มีการตคี วามศาสนาใหม่
เกดิ การผสมผสานของศาสนา เกดิ ศาสนาใหมๆ่ และจวบจนถงึ ปจั จบุ นั ศาสนายงั คงดำ� รงอยเู่ กดิ การฟน้ื ตวั
ของศาสนาตา่ งๆ ทวั่ โลก ศาสนาไดก้ ลบั มามบี ทบาทอีกครง้ั หนง่ึ ซ่ึงสวนทางกบั ทฤษฎโี ลกยี านวุ ตั ร
1. การเส่ือมถอยของศาสนา
ทฤษฎโี ลกยี นุวัตร (Secularization theory) เช่อื ว่าสถาบนั ศาสนาและอุดมการณ์ทางศาสนาจะ
ลดบทบาทตอ่ วิถชี ีวิตของผคู้ นในสังคมยุคใหม่น้อยลงเรอ่ื ยๆ จนในที่สุดจะสญู หายไป ผทู้ เี่ ปน็ หลกั ในการ
ส่งเสริมแนวคิดน้ีคือ ปีเตอร์ เบอร์เกอร์ (Peter Berger) นักสังคมวิทยาได้เขียนหนังสือท่ีมีช่ือเสียงคือ
The Scared Canopy ขึน้ ในปี ค.ศ. 1967 และไดใ้ ห้ค�ำนยิ ามของโลกียานวุ ตั รวา่ หมายถึงกระบวนการท่ี
สงั คมจะแยกตัวออกจากสถาบันทางศาสนาและสัญลักษณ์ (Berger, 1967: 107) ส่วน สตารค์และเบรน
บริดจ์ (Stark & Brainbridge, 1985 อ้างถึงใน อภญิ ญา เฟื่องฟสู กุล, 2551: 105) ได้ปรับคำ� นิยามนี้
เล็กน้อย โดยเสนอว่า โลกียานุวัตรควรน�ำมานิยามถึงกระบวนการท่ีศาสนาใดๆ ถูกครอบง�ำโดยค่านิยม
โลกทศั นแ์ ละอทิ ธิพลทางโลกไปจนถึงจดุ ที่เกดิ วกิ ฤติในองค์กรศาสนานน้ั ๆ
ตามทัศนะของเบอร์เกอร์นั้นมีมุมมองว่าวัฒนธรรมและค่านิยมของโลกสมัยใหม่ท�ำให้ศาสนา
กลายเป็นทางเลือกของปัจเจกบุคคล กลายเป็นเร่ืองส่วนตัวท�ำให้เนื้อหาค�ำสอนไม่ได้เป็นสัจจธรรมสากล
อีกต่อไป หากแต่กลายเป็นเร่ืองสัมพัทธ์คือเป็นความจริงเฉพาะกับผู้ศรัทธา เท่ากับว่าศาสนาได้สูญเสีย
สถานภาพของการเปน็ ระบบสญั ลกั ษณห์ รอื ระบบความหมายของความจรงิ สงู สดุ ทคี่ นยอมรบั โดยปรยิ าย
และไม่ต้ังค�ำถาม ซ่ึงการสูญเสียอ�ำนาจในการนิยามความเป็นจริงสูงสุดเป็นหัวใจของการเส่ือมสลาย ใน
บรบิ ทโลกสมยั ใหมเ่ ปน็ ไปไมไ่ ดท้ ศี่ าสนาจะหวนคนื กลบั มามอี ทิ ธพิ ลตอ่ สงั คมวฒั นธรรมอยา่ งกวา้ งขวางดงั
เคยเป็นมาในอดตี (Berger, 1967 อา้ งถงึ ใน อภญิ ญา เฟอ่ื งฟสู กลุ , 2551: 134) เบอรเ์ กอรไ์ ดเ้ ปรยี บเทยี บ
โลกทัศน์ระหว่าง 2 โลกคือศาสนาหรือโลกศักดิ์สิทธ์ิ/โลกุตระ (Sacred framework) และโลกโลกียะ
(Secular framework) ในลกั ษณะคทู่ ตี่ รงกนั ขา้ ม ทำ� ใหเ้ หน็ วา่ โลกทง้ั 2 มคี ณุ ลกั ษณะตา่ งกนั หลายประการ
(Berger, 1967 อ้างถึงในกาญจนา แกว้ เทพ, 2554: 22)
