Page 23 - การวางแผน การออกแบบ และการผลิตสื่อชุมชน
P. 23
การผลิตและการใช้สอื่ เพอื่ สรา้ งความเขม้ แขง็ ของชมุ ชน 15-13
ตัวอย่างที่น่าสนใจของการผลิตสื่อและใช้สื่อเพ่ือสร้างพ้ืนที่สาธารณะของชุมชน ได้แก่ งานวิจัย
ของ ปาจารีย์ พวงศรี (2555) ท่ีเลือกกรณีศึกษารายการนักข่าวพลเมืองของสถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส
อันเป็นรายการท่ีมีความโดดเด่นของการเปิดพื้นที่สาธารณะให้ประชาชนกลุ่มต่างๆ อันรวมถึงกลุ่มคน
ชายขอบหรือคนท่ีมีอ�ำนาจน้อยเข้ามาส่ือสารผ่านสื่อโทรทัศน์ ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มชาติพันธุ์ คนพลัดถิ่น
ชาวบ้านท่ีได้รับความเดือดร้อนจากโครงการพัฒนาขนาดใหญ่ของภาครัฐ กลุ่มผู้หญิง เด็ก คนพิการ
รวมถงึ ชมุ ชนทตี่ อ้ งการยนื หยดั รกั ษาวฒั นธรรมทอ้ งถน่ิ โดยรปู แบบรายการจะใชเ้ วลาออกอากาศประมาณ
3-4 นาที ในช่วงข่าวภาคค่ําของสถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส ซึ่งเป็นสถานีโทรทัศน์ท่ีเกิดขึ้นตาม
พระราชบญั ญตั อิ งคก์ ารกระจายเสยี งและแพรภ่ าพสาธารณะแหง่ ประเทศไทย พ.ศ. 2551 ในฐานะองคก์ าร
สื่อสารสาธารณะทไี่ มแ่ สวงผลกำ� ไรแหง่ แรกของประเทศไทย
เพอื่ ใหเ้ ปน็ ไปตามหลกั การของการสรา้ งพนื้ ทส่ี าธารณะนน้ั จดุ กำ� เนดิ ของรายการนกั ขา่ วพลเมอื ง
เริ่มต้นจากการท่สี ถานโี ทรทศั น์ไทยพบี เี อสเชอื่ วา่ ความเป็น “นักขา่ ว” ไมค่ วรผกู ขาดโดยคนวชิ าชีพขา่ ว
หรือวารสารศาสตร์เท่านั้น หากแต่ประชาชนทั่วไปสามารถท�ำหน้าที่สะท้อนปัญหาหรือเล่าเร่ืองราวที่เกิด
ขนึ้ ในชมุ ชนได้เหมอื นนกั ข่าวอาชพี จงึ เป็นทมี่ าของ “นักข่าวพลเมอื ง” ผ้ทู �ำหน้าที่เปน็ ตัวแทนของคนใน
พืน้ ท่ีและชุมชนต่างๆ ที่จะบอกเลา่ เหตุการณแ์ ละเร่อื งราวในประเดน็ เศรษฐกจิ การเมือง วัฒนธรรม และ
ปญั หาทเี่ กิดขึน้ ในสังคมชมุ ชนของตนเอง ผ่านทางรายการของสถานโี ทรทัศนไ์ ทยพีบเี อส
อยา่ งไรกต็ าม ในระดบั การปฏบิ ตั กิ ารหรอื การทำ� งานเพอ่ื สรา้ งพนื้ ทส่ี าธารณะของรายการนกั ขา่ ว
พลเมอื งใหเ้ กดิ ขนึ้ จรงิ นน้ั ปาจารยี ไ์ ดเ้ ลอื กใชว้ ธิ กี ารสมั ภาษณก์ ลมุ่ ตวั อยา่ งและเขา้ ไปรว่ มสงั เกตการณก์ าร
ฝกึ อบรมชาวบา้ นหรอื คนทว่ั ไปใหก้ ลายเปน็ นกั ขา่ วพลเมอื งของสถานี และพบวา่ เนอื่ งจากรายการนกั ขา่ ว
พลเมอื งออกอากาศผา่ นสอ่ื สารมวลชน (กรณนี ค้ี อื สอื่ โทรทศั น)์ ซง่ึ โดยปกติแล้วจะมโี ครงสรา้ งการท�ำงาน
อนั ซบั ซอ้ น มกี ฎระเบยี บตา่ งๆ เขา้ มาควบคมุ มากมาย และมรี หสั การทำ� งานแบบนกั วารสารศาสตร์ (jour-
nalism) ที่ก�ำหนดอยู่เบ้ืองหลัง แต่ในเวลาเดียวกัน รายการน้ีกลับยึดหลักการเปิดพ้ืนที่สาธารณะให้คน
ชายขอบซงึ่ มอี ำ� นาจนอ้ ยในสงั คมไดเ้ ขา้ มารว่ มสอ่ื สาร ดงั นนั้ กระบวนการผลติ สอื่ จงึ มตี วั แปรตา่ งๆ เขา้ มา
ก�ำกับอยหู่ ลายประการ อันไดแ้ ก่
(1) แม้รหัสการส่ือสารของโทรทัศน์โดยทั่วไปจะเป็นรหัสท่ีซับซ้อน (elaborated code)
เพราะมีภาษาภาพและเสียงที่ต้องใช้ความรู้เชิงวารสารศาสตร์ในการผลิต (อาทิ ผู้ผลิตต้องรู้รหัสของ
มมุ กลอ้ ง ระยะภาพ การเคลอ่ื นไหวกลอ้ ง การตดั ตอ่ ลำ� ดบั ภาพและเสยี ง ฯลฯ) แตผ่ ผู้ ลติ กใ็ ชก้ ารผสมสตู ร
ให้นักขา่ วพลเมืองซ่งึ ผา่ นการฝกึ อบรมแลว้ ไดเ้ รียนรู้รหสั การสื่อสารทซี่ บั ซ้อนแบบมอื อาชีพ โดยมีส�ำนกั
เครือข่ายส่ือพลเมืองของสถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอสเป็นผู้ดูแล แต่ในเวลาเดียวกัน ก็เปิดโอกาสให้ตัว
นกั ขา่ วพลเมอื งเองไดป้ ระสานรหสั การสอื่ สารแบบเรยี บงา่ ย (restricted code) ในแบบชาวบา้ นและคนใน
ทอ้ งถ่นิ ทวั่ ไป ลงไปในกระบวนการผลิตรายการดว้ ย (เช่น ไม่ใชเ้ ทคนคิ ถา่ ยภาพข้นั สงู หรอื เคร่งครดั เร่ือง
คณุ ภาพของภาพมากนกั แตย่ อมใหม้ ภี าพทสี่ อ่ื สารผา่ นมมุ มองของชาวบา้ นจรงิ ๆ ทอี่ าจจะไมส่ วยแบบมอื
อาชพี หรอื การใชเ้ สยี งพดู ทเ่ี ปน็ ภาษาถน่ิ บรรยายในการรายงานขา่ ว มใิ ชจ่ ะตอ้ งพดู ดว้ ยภาษาไทยภาคกลาง
เพียงส�ำเนยี งเดยี วเสมอไป ฯลฯ)
