Page 21 - การวางแผน การออกแบบ และการผลิตสื่อชุมชน
P. 21
การผลิตและการใช้สอ่ื เพอ่ื สรา้ งความเข้มแขง็ ของชมุ ชน 15-11
เร่ืองท่ี 15.1.2
แนวทางการผลิตและการใช้ส่ือเพื่อการสร้างความเข้มแข็งด้านพ้ืนที่
ของชุมชน
หากการด�ำรงอยขู่ องพน้ื ทเ่ี ปน็ หวั ใจส�ำคญั ของกระบวนการสรา้ งความเขม้ แขง็ ของชมุ ชนดว้ ยแลว้
แนวทางการผลิตและใช้ส่ือเพ่ือสร้างพ้ืนท่ีของชุมชน จะปรากฏออกมาในลักษณะใดได้บ้าง ในท่ีน้ีผู้เขียน
จะขอยกตวั อยา่ งแนวทางการผลติ และใชส้ อื่ กบั การสรา้ งพน้ื ทช่ี มุ ชนใน 2 ลกั ษณะดว้ ยกนั คอื การผลติ และ
ใชส้ อ่ื เพอ่ื สรา้ งพน้ื ทส่ี าธารณะของชมุ ชน และการผลติ และใชส้ อื่ เพอ่ื สรา้ งปรมิ ณฑลแบบใหมใ่ นสงั คมขา่ วสาร
โดยมรี ายละเอยี ดดงั ต่อไปนี้
1. แนวทางการผลิตและใช้สื่อเพื่อสร้างพื้นท่ีสาธารณะของชุมชน ค�ำว่า “พ้ืนที่สาธารณะ”
(public sphere) เป็นแนวคิดที่เสนอขึ้นโดยเจอร์เก็น ฮาเบอร์มาส (Jurgen Habermas) นักวิชาการ
สำ� นกั แฟรงคเ์ ฟริ ต์ รนุ่ หลงั ทส่ี นใจความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งการสอ่ื สารกบั การสรา้ งพน้ื ทส่ี าธารณะอนั เปน็ ปจั จยั
สำ� คญั ทางการเมอื งของระบอบประชาธปิ ไตย ฮาเบอรม์ าสไดย้ อ้ นกลบั ไปสำ� รวจพฒั นาการและการคลคี่ ลาย
ตวั ของพนื้ ทสี่ าธารณะในยโุ รป จากยคุ สงั คมศกั ดนิ ากอ่ นหนา้ ศตวรรษท่ี 17-18 ซงึ่ เปน็ ยคุ ทสี่ ถาบนั กษตั รยิ ์
และสถาบันศาสนาเท่าน้ันท่ีจะมีอภิสิทธ์ิเข้าถึงและใช้พ้ืนที่สาธารณะในทางการเมือง (public sphere in
the political society) หรืออีกนัยหนึ่ง เฉพาะกษัตริย์ พระ และขุนนางเท่านั้นที่มีอ�ำนาจตัดสินใจใน
กิจกรรมสาธารณะต่างๆ
อย่างไรก็ดี เม่ือเริ่มเข้าสู่ช่วงปลายศตวรรษที่ 17 ต่อศตวรรษท่ี 18 บรรดาชนช้ันกระฎุมพี
(อันได้แก่ พอ่ ค้า ชา่ งฝีมอื ปญั ญาชน และนักหนงั สอื พิมพ์) ต่างได้เร่มิ สร้างพืน้ ทสี่ าธารณะแบบใหม่ ซึ่ง
เป็นพื้นท่กี ารสอื่ สารของการพบปะสนทนา (อาทิ ร้านกาแฟ ผบั ห้องรบั แขกในบา้ น) หรือพนื้ ทีส่ าธารณะ
ของสอื่ มวลชน (อาทิ หนา้ หนงั สอื พมิ พ)์ ทจ่ี ะใชอ้ ภปิ รายถกเถยี งปญั หาตา่ งๆ ของบา้ นเมอื ง และเปน็ พน้ื ท่ี
สาธารณะเพอื่ การตอ่ สทู้ างการเมอื งของคนกลมุ่ น้ี แตท่ วา่ หลงั จากชนชน้ั กระฎมุ พไี ดช้ ว่ งชงิ อำ� นาจทางการ
เมืองและครอบครองอ�ำนาจรัฐมาได้แล้ว พวกเขาก็เร่ิมแปรเปลี่ยนความหมายและการท�ำหน้าที่ของพื้นท่ี
สาธารณะเสยี ใหมอ่ กี ครง้ั ใหก้ ลายเปน็ พนื้ ทท่ี างเศรษฐกจิ หรอื พน้ื ทเ่ี ชงิ สงั คม/วฒั นธรรมทเ่ี ออื้ ผลประโยชน์
เฉพาะกลมุ่ ของตน เชน่ การสรา้ งศนู ยก์ ารคา้ และรา้ นกาแฟสมยั ใหมใ่ หก้ ลายเปน็ พน้ื ทธี่ รุ กจิ หรอื การแปลง
สวนสาธารณะจากพ้ืนท่ีเคยเคล่ือนไหวทางการเมืองให้กลายเป็นสถานที่พักผ่อนหย่อนใจในช่วงเวลาว่าง
ของตน
แม้ว่าหลักการของพื้นท่ีสาธารณะจะถูกบิดเบือนไปโดยชนชั้นกระฎุมพีด้วยการลดทอนพ้ืนที่
สาธารณะให้กลายเป็นเขตปลอดการเมือง (depoliticised area) แต่เป็นพื้นท่ีของธุรกิจและการค้าขาย
(อาทิ หน้าหนังสือพิมพ์และพ้ืนท่ีของสื่อมวลชนท่ีกลายเป็นสินค้าและพ้ืนที่ของการซื้อขายโฆษณา)
อันส่งผลใหพ้ ลเมอื ง (citizen) ทมี่ คี วามเขม้ แขง็ ในการเคลือ่ นไหวทางสงั คมกลายสภาพเป็น “ผ้รู บั สารที่
