Page 39 - ไทยศึกษา
P. 39
งานช่างไทย ๑๔-29
ทก่ี ลา่ ววา่ กรมชา่ งสบิ หมู่ เปน็ ความเขา้ ใจทเ่ี ลอื นจากความหมายเดมิ ซงึ่ นา่ จะหมายความถงึ เพยี ง
กรมชา่ งศลิ ปะเทา่ นน้ั เพราะไดพ้ บหลกั ฐานทำ� เนยี บชา่ งประเภทตา่ งๆ ของแตล่ ะสมยั ในกฎหมายเกา่ พบ
วา่ มชี ่างหลวงอยู่ในสังกัดจำ� นวนเกินกว่า ๑๐ หมู่ ดังน้ี
๑. สมัยอยุธยา หลักฐานในพระไอยการตำ� แหน่งนาทหารหวั เมือง ตราในรัชกาลสมเด็จพระบรม
ไตรโลกนาถ ระบุชื่อกรมช่างท่ีข้ึนอยู่ในกรมช่างสิบหมู่ ท�ำให้ทราบข้อมูลเก่ียวกับประเภทของช่าง ซ่ึง
ประกอบดว้ ย ชา่ งเขียน ชา่ งแกะ ช่างสลกั ชา่ งกลึง ช่างหลอ่ ชา่ งป้นั ช่างหุ่น ช่างรกั ชา่ งบุ ช่างปนู สมยั
อยุธยานี้เองภายหลังงานช่างประดับมุกได้รับการสนับสนุนให้ตั้งขึ้นเป็นกลุ่มช่างหลวงอีกกลุ่มหน่ึงใน
กรมช่างสบิ หมู่ เรียกว่า กรมช่างมุก
๒. สมัยรัตนโกสินทร์ รัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช มีนามท�ำเนียบ
กรมชา่ งและขา้ ราชการในกรมชา่ งสบิ หมู่ แบง่ เปน็ ฝา่ ยพระบรมมหาราชวงั และฝา่ ยกรมพระราชบวรสถานมงคล
หรอื วังหนา้ คกู่ ัน เปน็ หลักฐานให้ทราบเก่ยี วกบั ประเภทและงานของชา่ งในกรมชา่ งสบิ หมู่ท้ังสองฝ่าย คือ
ฝ่ายพระบรมมหาราชวัง มชี า่ งเขยี น ช่างแกะ ชา่ งสลกั ช่างกลงึ ช่างหลอ่ ชา่ งปนั้ ชา่ งรกั
ช่างมกุ ชา่ งบุ ชา่ งปนู ชา่ งไม้ ชา่ งไม้สงู ช่างกระดาษองั กฤษ
ฝ่ายกรมพระราชบวรสถานมงคลหรือวังหน้า มีช่างเขียน ช่างปั้น ช่างหล่อ ช่างแกะ
ช่างสลกั ชา่ งปนู ช่างหุ่น ชา่ งรัก ชา่ งชาดสสี กุ
อนงึ่ ในรชั กาลพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั พระวรวงศเ์ ธอพระองคเ์ จา้ ประดษิ ฐว์ รการ
ผ้บู ัญชาการกรมช่างสิบหมไู่ ดท้ รงพระนิพนธโ์ คลงวา่ ด้วยจำ� พวกช่างที่ทรงกำ� กับราชการอยู่ในสมยั นัน้ วา่
“เขยี น กระดาษ แกะ หุ่น ปั้น ปนู รกั บุฮา
กลึง หล่อ ไมส้ ูง สลัก ช่างไม”้
ตามความในพระนิพนธ์โคลงบทน้ีมีช่างประเภทต่างๆ คือ ช่างเขียน ช่างกระดาษ ช่างแกะ
ช่างหุ่น ชา่ งปนั้ ช่างปนู ชา่ งรกั ชา่ งบุ ช่างกลึง ชา่ งหลอ่ ชา่ งไมส้ ูง ชา่ งสลกั และช่างไม้
กรมช่างสิบหมู่ได้ท�ำหน้าที่งานช่างของหลวงสืบต่อมา ภายหลังได้ถูกโอนรวมไปอยู่ในหน่วย
ราชการตา่ งๆ ตามยคุ สมยั ทม่ี กี ารปรบั ปรงุ ระเบยี บบรหิ ารราชการแผน่ ดนิ นามกรมชา่ งสบิ หมจู่ งึ เลอื นหาย
ไปในที่สุด แต่ยังมีลักษณะประเภทของงานท่ียังเป็นเค้ารอยบางส่วนอยู่ในหน่วยงานช่างโยธาของกรม
โยธาธิการ เช่น งานสร้างพลับพลารับเสด็จ และงานช่างฝีมือในความรับผิดชอบของสถาบันศิลปกรรม
กรมศิลปากร เช่น งานเขียน งานปนั้ หล่อ เปน็ ตน้
งานช่างสิบหมู่ งานช่างสิบหมู่ เป็นงานช่างหลวงท่ีต้องใช้ฝีมือและความช�ำนิช�ำนาญสร้างสรรค์
ผลงานอยา่ งประณตี แกท่ างราชการ จ�ำเปน็ ตอ้ งใชช้ า่ งฝมี อื หลายประเภทมาท�ำงานรว่ มกนั จงึ จะส�ำเรจ็ ลลุ ว่ ง
งานชา่ งตา่ งๆ ซ่ึงจดั เป็นงานช่างสบิ หมเู่ ป็นงานทำ� ขน้ึ ดว้ ยช่างประเภทต่างๆ ดังตอ่ ไปน้ี
๑. ช่างเขียน งานช่างเขียนถอื ว่าเป็นแม่บทของกระบวนช่างไทย เพราะงานชา่ งทกุ ประเภทตอ้ ง
อาศัยการเขียน การวาด เพื่อกะแผน วาดแบบ ให้แบบก่อนเสมอ ผู้ท่ีจะเป็นช่างเขยี นได้ต้องฝกึ หัดฝึกฝน
จนช�ำนิช�ำนาญ เชน่ เริม่ ต้นด้วยฝกึ ขดี เส้นทีเ่ รียกวา่ กระทบเส้น คอื ขีดเส้นประยาวๆ ตอ่ เนอ่ื งกันไปทง้ั
