Page 123 - การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค
P. 123
การเสริมพลังในการส ่งเสริมสุขภ าพแ ละก ารป้องกันโรค 5-11
เรื่องท่ี 5.1.2
แนวคิดและท ฤษฎีท ่ีเก่ียวข้องกับก ารเสริมพลัง
แนวคิดและทฤษฎีที่เกี่ยวข้องกับการเสริมพลังมีมากมาย ซึ่งในเรื่องนี้จะเน้นเฉพาะแนวคิดทฤษฎีเน้นที่
การพัฒนาชุมชน และการพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพซึ่งสามารถนำมาประยุกต์กับการเสริมพลังในการส่งเสริมสุขภาพ
และป้องกันโรคได้มาก ได้แก่ แนวคิดแ ละทฤษฎีการม ีส ่วนร ่วม (Participation) ความเชื่อในความสามารถแห่งต น
(Self-Efficacy) และแ บบจ ำลองข องการเสริมพ ลังในก ารด ำเนินง านส ุขศึกษา (Empowerment Model of Health
Education) ดังนี้
1. การมีส่วนรว่ ม
การม ีส ่วนร ่วม (Participation) เป็นค ำท ี่ถ ูกน ำไปใช้ในห ลายเรื่อง เช่น การบ ริหาร การพ ัฒนาช ุมชน การเมือง
เป็นต้น สำหรบั ในเรื่องน จี้ ะเน้นท กี่ ารม สี ว่ นร ่วมในก ารส ่งเสริมสุขภ าพแ ละก ารป อ้ งกนั โรค ทีส่ ง่ ผ ลต อ่ ก ารพ ัฒนาส ุขภาพ
ของป ระชาชน
การม สี ่วนร ่วม หมายถ ึง การเปิดโอกาสใหป้ ระชาชนท ั้งร ะดับบ ุคคลแ ละก ลุ่มบ ุคคลในช ุมชน เข้าไปร ับผ ิดช อบ
ดำเนนิ ง านต า่ งๆ ตั้งแตก่ ารพ จิ ารณาต ดั สนิ ใจ การร ว่ มค ิดแ กป้ ัญหาก ารด ำเนินก ารก จิ กรรมข องช ุมชน ร่วมว างแผน ร่วม
ลงมอื ก ารนำไปป ฏบิ ตั ิ รว่ มในก ารแ บง่ ป นั ผลป ระโยชนแ์ ละร ว่ มในก ารต ดิ ตามป ระเมนิ ผ ล แตท่ ัง้ นี้ การม สี ว่ นร ว่ มจ ะต อ้ ง
ขึ้นอ ยูก่ ับค วามเต็มใจท ีจ่ ะเข้าร ่วม และต ้องม อี ิสรภาพท ีจ่ ะม สี ่วนร ่วม โดยป ราศจากข ้อก ำหนดท ี่มาจ ากบ ุคคลภ ายนอก
และเปน็ ไปเพือ่ ส นองต อบค วามต อ้ งการข องส มาชกิ ในช มุ ชน มกี ารร ว่ มด ำเนนิ โครงการห นึง่ โครงการใดต ัง้ แตเ่ ริม่ ต น้ จ น
สิ้นส ุดโครงการให้บ รรลุวัตถุประสงค์ท ี่ต ้องการ ผู้เข้าร ่วมมีค วามพ ึงพ อใจแ ละมีค วามรู้สึกเป็นเจ้าของโครงการด ้วย
ความหมายของก ารม ีส ่วนร ่วมส ามารถแ บ่งเป็น ความห มายในเชิงของการเป็นวิธีการ (Means) และก ารเป็น
เป้าประสงค์ (Ends) ของก ารพ ัฒนา ดังนี้
การมีส่วนร่วมในความหมายของวิธีการ (Participation as a Means) เป็นการให้ความหมายของการมี
ส่วนร่วมว่า เป็นกระบวนการที่ประชาชนในชุมชนให้ความร่วมมือในการดำเนินงานของโครงการพัฒนาต่างๆ เพื่อ
นำไปสู่ความสำเร็จของโครงการพัฒนาที่ได้ก ำหนดไว้ก ่อนแล้วโดยหน่วยงานห รือองค์กรภ ายนอกช ุมชน
การม ีส ่วนร ่วมในค วามห มายข องเป้าประสงค์ (Participation as an Ends) เป็นการให้ค วามห มายข องก ารม ี
สว่ นร ่วมว า่ เป็นเป้าห มายส ดุ ทา้ ยท ตี่ ้องการในก ารพ ัฒนาค อื การท ีป่ ระชาชนม าท ำก จิ กรรมร ่วมก ัน ทำใหม้ ที ักษะ ความร ู้
และประสบการณ์ที่จำเป็นในกระบวนการแก้ไขปัญหา และสามารถเข้ามารับผิดชอบในการพัฒนาชุมชนของตนจน
เกิดการพึ่งพาตนเอง ถึงแม้ว่า โครงการจะสิ้นสุดลงแล้วแต่การมีส่วนร่วมจะยังคงมีอยู่ต่อไป ส่งผลให้ประชาชนได้
รับประโยชน์อ ย่างถ าวรและยั่งยืน
คำว่าการมีส่วนร่วมในการส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรคไม่ใช่เป็นเพียงกลไกที่ดึงประชาชนเข้ามา
สน ับส นุน หรือร ับประโยชน์จ ากการด ำเนินง านโครงการสาธารณสุขท ี่ร ิเริ่มจ ากอ งค์กรภายนอกชุมชน แต่เป็นกลวิธีท ี่
นำม าใชเ้พื่อก ารส ่งเสริมก ารม สี ่วนร ่วมข องช ุมชนอ ย่างม รี ะบบ มกี ารส นับสนุนแ ละส ร้างค วามเข้มแ ข็งโดยก ารใหช้ ุมชน
ได้ร ่วมค ิดแ ละร ่วมท ำก ิจกรรมเพื่อช ่วยแ ก้ไขป ัญหาส ุขภาพแ ละต อบส นองค วามต ้องการด ้านส ุขภาพข องช ุมชนข องต น
องค์การอนามัยโลกได้กำหนดการมีส่วนร่วมของชุมชน เป็นองค์ประกอบพื้นฐานที่นำไปสู่ความสำเร็จและเป็นกลวิธี
ที่ท ำให้ก ารพ ัฒนาสุขภาพค รอบคลุมป ระชาชนส ่วนใหญ่ได้ในร ะยะเวลาที่ร วดเร็ว (WHO, 1991: 5-6, Oakley and
Kahssay, 1999: 8)
ลขิ สทิ ธ์ิของมหาวทิ ยาลัยสโุ ขทยั ธรรมาธิราช
