Page 66 - การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค
P. 66
3-12 การส ่งเสริมสุขภาพและก ารป ้องกันโรค
เรอื่ งท่ี 3.1.3
การเปล่ยี นผา่ นทางส ขุ ภาพ
แม้ว่าอ อมร าน (1971) จะว างห ลักท างด ้านว ิทยาการระบาดก ับก ารต าย แต่ย ังม ีท ฤษฎีท ี่ก ล่าวถ ึงอ งค์ป ระกอบ
ของภาวะเสี่ยงต่อการตาย ซึ่งเป็นแนวคิดที่สำคัญมากและดูเหมือนว่า จะสามารถนำมาใช้ได้จริงในการหาแนวทาง
ป้องกันการต ายก ่อนว ัยอ ันค วร แนวคิดน ี้ค ือ ทฤษฎีก ารเปลี่ยนผ่านท างส ุขภาพ (The Theory of Health Transition)
(Caldwell, 2001.; Frenk. et.al. 1991,1993) แนวคิดน ีก้ ล่าวว ่า การเปลี่ยนแปลงท างส ุขภาพเกิดจ ากก ระบวนการห ลัก
สองขั้นต อน ดังนี้
1. การเปลี่ยนแปลงทางวิทยาการระบาด (Epidemiologic Transition) ซึ่งเป็นการทำความเข้าใจลักษณะ
ของก ารเกิดโรคแ ละผ ลส ืบเนื่องจากก ารเกิดโรค หรือร ูปแ บบก ารเปลี่ยนแปลงค วามส ัมพันธ์ร ะหว่างโฮสต์ (Host) และ
สิ่งที่ท ำให้เกิดโรค (Agent) ในแต่ละสังคมที่ม ีว ิวัฒนาการที่แตกต่างกันทำให้เกิดการตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลง
ทางประชากร เศรษฐกิจ สังคม เทคโนโลยี การเมือง วัฒนธรรม และชีววิทยาอย่างต่อเนื่อง ลักษณะทางวิทยาการ
ระบาดมีค วามสัมพันธ์ก ับการเกิดโรคในประชากรเนื่องจากการเปลี่ยนแปลงรูปแบบของเชื้อโรค ลักษณะสิ่งแ วดล้อม
และล ักษณะส ่วนบุคคลซึ่งส่งผลให้ค นเจ็บป่วย เกิดความพิการ และค วามตายแ ตกต ่างก ัน
2. การเปล่ียนผ่านทางสุขภาพ (Health Transition) เป็นการเปลี่ยนแปลงในเรื่องของการดูแลสุขภาพ
อนามัยข องบ ุคคลซ ึ่งข ึน้ อ ยูก่ บั ข อ้ ก ำหนดด ้านส ขุ ภาพท ีม่ อี ิทธพิ ลม าจ ากก ารเปลี่ยนแปลงท างป ระชากร เศรษฐกิจ สงั คม
เทคโนโลยี การเมือง และว ัฒธ รรมข องแ ต่ละส ังคมเป็นต ัวก ำหนด ระดับค วามม ั่งคั่ง อาชีพ และช นชั้นท างส ังคม ส่งผ ล
ให้ม ีส ภาพความเป็นอยู่ และการได้ร ับสิทธิต ่างๆ ได้แก่ การศ ึกษา ความปลอดภัยทางส ังคม และอาหาร สิ่งเหล่าน ี้จ ะ
ส่งผ ลต ่อภ าวะส ุขภาพ ในข ณะเดียวกันจ ะส ่งผ ลต ่อล ักษณะโครงสร้างค รอบครัว และพ ฤติกรรมท างส ุขภาพท ี่แ ตกต ่าง
กันข องแต่ละบุคคล ทำให้บ ุคคลมีภาวะสุขภาพที่แ ตกต่างกัน เช่น ความอ่อนแอและค วามแ ข็งแรงข องร่างกาย ดังนั้น
โอกาสที่ค นจ ะเจ็บป ่วยและเสียช ีวิตจะแตกต ่างก ัน จุดเด่นของท ฤษฎีน ี้คือ อธิบายความซ ับซ ้อนของการเปลี่ยนแปลง
การเกิดโรคและการเจ็บป่วยโดยให้ค วามสำคัญกับก ารเปลี่ยนแปลงในเรื่องของการด ูแลสุขภาพอนามัย ซึ่งข ึ้นอยู่กับ
ตัวก ำหนดส ุขภาพ รายล ะเอียดดังภาพท ี่ 3.2
ลิขสทิ ธข์ิ องมหาวิทยาลยั สโุ ขทยั ธรรมาธริ าช
