Page 61 - การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค
P. 61
ปัจจัยท ี่ม ีอ ิทธิพลต ่อภาวะส ุขภาพข องประชากร 3-7
1) ตวั ก ำหนดท างน เิ วศวทิ ยา ทหี่ มายถ งึ ความส มดลุ ร ะหวา่ งพ ฒั นาการข องเชือ้ ห รอื อ งคป์ ระกอบท างช วี วทิ ยา
กับภูมิคุ้มกันข องผู้ป ่วยและสิ่งแวดล้อมที่เอื้อให้เกิดโรค
2) ภาวะเศรษฐกิจสังคม การเมืองและวัฒนธรรม มาตรฐานการครองชีพ บริโภคนิสัย และพฤติกรรม
สุขภาพ
3) ตัวก ำหนดท างการแ พทย์แ ละสาธารณสุข ซึ่งหมายถ ึง การพ ัฒนาม าตรการห รือวิธีการท างการแ พทย์แ ละ
สาธารณสุขที่ใช้ในการรักษาและป้องกันโรค รวมทั้งก ารพัฒนาด้านส ุขาภิบาลสิ่งแวดล้อม
อาจอธิบายกระบวนการเปลี่ยนแปลงภาวะสุขภาพของประชากรโดยใช้แนวคิดทางวิทยาการระบาดร่วมกับ
แนวโน้มทางด้านเศรษฐกิจและสังคมประชากร จะได้แบบจำลองท างว ิทยาการระบาดสามแ บบคือ ความแตกต่างกัน
ในแ บบแผน ความเร็ว ตัวก ำหนด และผ ลท ี่ต ามม าข องค วามแ ตกต ่างก ันในก ารเปลี่ยนผ ่านท างว ิทยาการร ะบาดน ี้แ บ่ง
เป็น 4 แบบ ดังนี้
1) แบบคลาสส ิกหรือตะวันต ก (Classical or Western Model) คือ การเปลี่ยนแปลงม ีลักษณะค่อยเป็น
ค่อยไป
2) แบบต ะวันตกแต่มีก ารเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว (Accelerated Transition Model) การเปลี่ยนแปลง
อย่างร วดเร็วน ี้ เกิดจ ากก ารพัฒนาสุขาภิบาล การแ พทย์และสังคม
3) แบบเชื่องช้าห รือแ บบร ่วมสมัย (Contemporary or Delayed Model) แบบแผนนี้ สามารถใช้อ ธิบาย
ปรากฏการณ์การต ายที่เกิดข ึ้นในประเทศกำลังพัฒนา ซึ่งพบว ่า อัตราการต ายลดลงห ลังสงครามโลกครั้งท ี่ 2 ถึงแม้ว่า
จะไดร้ ับค วามช ่วยเหลอื ด ้านเทคโนโลยที างการแ พทย์ แตก่ ารต ายข องท ารกแ ละเด็ก ยงั ล ดล งค อ่ นข า้ งช า้ ในข ณะท ีอ่ ัตรา
เกิดย ังคงส ูง
4) แบบเชือ่ งช า้ ท มี่ กี ารเปลีย่ นแปลงแ บบเปลีย่ นผ า่ นห ลากห ลาย (Transition Variant) แบบแผนน มี้ ลี กั ษณะ
การเปลี่ยนแปลงเหมือนก ับแ บบที่ 3 (แบบเชื่องช ้า) แต่ต่างกันที่ หลังจ ากภาวะการตายล ดล งไม่นาน ภาวะเจริญพันธุ์
ได้เริ่มลดลง เนื่องจากส ภาพเศรษฐกิจ สังคม และก ารแพทย์ที่ดีก ว่าการม ีโครงการวางแผนครอบครัว และการพัฒนา
ทางส ังคม
แบบจำลองทั้ง 4 แบบแสดงการเปลี่ยนแปลงระยะยาวและเปรียบเทียบการเปลี่ยนแปลงของสังคมที่แตก
ต่างกัน ตัวแปรที่มีอิทธิพลต่อภาวะสุขภาพ ได้แก่ ตัวแปรทางประชากร วัฒนธรรมและเทคโนโลยี โดยเทคโนโลยี
หมายความร วมถึงผ ลผลิตท างเศรษฐกิจและการส าธารณสุข
หากพิจารณาในภาพรวมจากสาเหตุการตายของคนไทย (ข้อมูลจากใบมรณบัตร) พบว่า โรคที่เป็นสาเหตุ
การตายท ี่สำคัญและมีแนวโน้มเพิ่มขึ้น ได้แก่ กลุ่มโรคไม่ติดต่อ อุบัติเหตุ รวมท ั้งโรคเอดส์ ส่วนโรคติดต่อที่เคยเป็น
ปัญหาสำคัญปัจจุบันมีแ นวโน้มล ดลง ยกเว้น โรคติดต่ออุบัติใหม่ เช่น วัณโรค เป็นต้น ซึ่งมีความสัมพันธ์กับโรคเอดส์
(สำนักนโยบายและย ุทธศาสตร์ 2551) อย่างไรก ็ตามเมื่อเปรียบเทียบก ับแ นวคิดการเปลี่ยนผ่านทางว ิทยาการร ะบาด
พบว ่า ประเทศไทยเป็นไปตามการเปลี่ยนผ่านท างวิทยาการร ะบาด โดยประเทศไทยอ ยู่ในยุคที่ 3 ของการเปลี่ยนผ่าน
ทางว ิทยาการระบาดและโรคที่ค นสร้างขึ้น แต่อย่างไรก็ตาม การป่วยข องคนไทยในปัจจุบันกลับพ บว่า อยู่ในลักษณะ
ของก ารเจ็บป่วยท ั้งโรคต ิดเชื้อและไร้เชื้อ
ลขิ สทิ ธ์ขิ องมหาวิทยาลัยสโุ ขทัยธรรมาธริ าช
