Page 85 - การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค
P. 85
ปัจจัยท ี่ม ีอ ิทธิพลต่อภ าวะสุขภาพของประชากร 3-31
เร่อื งที่ 3.3.1
ปัจจัยกำหนดส ขุ ภาพ
ปัจจัยหรือตัวก ำหนดสุขภาพ (Health Determinants) หมายถึง สิ่งต่างๆ ที่กำหนดหรือมีผลต่อสุขภาพของ
มนุษย์ การระบุถึงปัจจัยกำหนดสุขภาพมักมีความแตกต่างกันไปตามกรอบแนวคิดต่างๆ ซึ่งแต่ละกรอบต่างมีจุดดี
จุดด ้อย และมีล ักษณะจ ำเพาะตามค วามเหมาะส ม ในก ารศึกษาเรื่องน ั้นๆ เช่น เมื่อมีเหตุหนึ่งเหตุใด หรือมีก ารกระท ำ
ใดท ี่มีผ ลท ำให้ป ัจจัยก ำหนดสุขภาพของป ระชากรก ลุ่มใดกลุ่มห นึ่งเปลี่ยนแปลงไป ย่อมม ีผลทำให้สุขภาพข องค นใน
พื้นที่นั้นเปลี่ยนแปลงไปด้วย เป็นต้น
ปัจจยั ท เี่ปน็ ต วั ก ำหนดส ขุ ภาพน ัน้ ม หี ลายป จั จยั โดยแ ต่ละป จั จัยน ั้นม คี วามส ัมพนั ธเ์ชื่อมโยงซ ึ่งก ันแ ละก นั แ ละ
มผี ลต ่อภ าวะส ุขภาพท ั้งในร ะดับป ัจเจกบุคคลแ ละช ุมชน ปัจจัยด ังก ล่าว ได้แก่ สภาพส ังคมแ ละส ิ่งแ วดล้อม ทีอ่ ยูอ่ าศัย
กรรมพันธุ์ รายได้ ฐานะทางเศรษฐกิจและส ังคม ระดับก ารศึกษา ความส ัมพันธ์กับช ุมชนและครอบครัว และก ารจ ัด
บริการด้านส ุขภาพ (WHO, 2010) โดยมีรายละเอียด ดังนี้
1. รายไดแ้ ละส ถานะท างส ังคม เป็นปัจจัยที่สำคัญมากป ัจจัยหนึ่งที่ม ีผลต่อส ถานะสุขภาพ คนที่ม ีรายได้ส ูง
กว่าม ักม ีส ุขภาพดีก ว่าค นท ี่ม ีร ายได้ต ่ำก ว่าถ ึงแ ม้ว่า จะอ ยู่ใต้ร ะบบบ ริการส ุขภาพที่ย ึดห ลักค วามเท่าเทียมก ันก ็ตาม ยิ่ง
สังคมมีการกระจายรายได้ที่มีความเป็นธรรมมากขึ้น ประชาชนในสังคมนั้น จะยิ่งมีสุขภาพดีขึ้น โดยมิได้ขึ้นอยู่กับ
รายจ่ายด้านบ ริการสุขภาพของแ ต่ละป ระเทศเลย
2. การศ กึ ษา ระดับก ารศ ึกษาม คี วามส ัมพนั ธก์ ับส ถานะท างส ุขภาพเพราะร ะดับก ารศ ึกษาม ผี ลต อ่ ก ารจ า้ งง าน
รายได้ ความมั่นคงในก ารทำงาน ความพึงพอใจต ่องาน และการม ีทักษะที่จำเป็นต่อก ารแ ก้ปัญหา ผู้ที่มีก ารศ ึกษาสูง
จะสามารถควบคุมสิ่งแวดล้อมการทำงานของตนได้มากกว่า สามารถเข้าถึงและเข้าใจข้อมูลข่าวสารที่มีประโยชน์ต่อ
สุขภาพไ ด้ดีกว่า
3. การม งี านท ำแ ละส ภาพก ารท ำงาน การม ีง านทำและก ารตกงานมีผ ลม ากต่อส ถานะทางส ุขภาพ คนตกงาน
จะเผชิญก ับภ าวะก ดดันท างจ ิตใจส ูง มคี วามว ิตกก ังวล อัตราก ารเจ็บป ่วยแ ละก ารเข้าร ับก ารร ักษาในโรงพ ยาบาลส ูงก ว่า
ผู้ที่มีงานท ำ แต่ค นท ี่มีง านท ำ มีป ัจจัยอ ื่นๆ ที่มีผลต ่อสุขภาพ เช่น งานที่ม ีความเครียด งานที่ม ีความเสี่ยง งานที่ไม่มี
ความก ้าวหน้า หรือม ั่นคง การบาดเจ็บและโรคจากการท ำงาน เป็นต้น
4. สิ่งแวดล้อมทางกายภาพ สุขภาพของมนุษย์ต้องพึ่งพา อากาศ น้ำ อาหาร และที่พักอาศัย เป็นปัจจัย
พื้นฐ านข องส ุขภาพ การกร ะท ำข องม นุษยม์ ผี ลท ำใหเ้กิดม ลภาวะต ่อป ัจจัยเหล่าน ีแ้ ละเป็นส าเหตขุ องก ารเจ็บป ่วย ทำให้
เกิดก ารบาดเจ็บแ ละก ารตายก ่อนว ัยอ ันค วรเพิ่มมากขึ้นอย่างต ่อเนื่องในปัจจุบัน
5. ปัจจัยทางชีวภาพและพันธุกรรม ปัจจัยและกลไกทางชีวภาพของร่างกายมนุษย์ เช่น การเจริญเติบโต
การชราภาพ เพศชาย เพศหญิง เป็นต้น ตลอดจนปัจจัยด้านพันธุกรรมเป็นปัจจัยที่มีผลต่อสถานะสุขภาพและ
ทำให้การเกิดโรคของแต่ละคนแตกต่างกัน สารเคมีหลายอย่างในปัจจุบันมีผลกระทบทำให้สารพันธุกรรมของคน
เปลี่ยนแปลง
6. เครอื ข า่ ยก ารช ว่ ยเหลอื ท างส งั คม ครอบครวั เพอ่ื น และก ารช ว่ ยเหลอื ก นั ในช มุ ชน มีผ ลต ่อส ุขภาพช ่วยล ด
ความเครียด และแ ก้ปัญหาห ลายประการ
7. พฤติกรรมส ุขภาพและทักษะช วี ิต การมีพฤติกรรมส ุขภาพที่ด ีและม ีทางเลือกที่ด ีช่วยเพิ่มพูนสถานะท าง
สุขภาพ การร ับป ระทานอ าหารท ี่ส มดุล การอ อกก ำลังก ายเป็นป ระจำม ีป ระโยชน์แ ละท ำให้ส ุขภาพแ ข็งแ รงอ ย่างช ัดเจน
ในขณะที่การส ูบบุหรี่ การใช้ส ารเสพต ิด การดื่มแ อลกอฮอล์เกินขนาดล้วนสัมพันธ์กับก ารเกิดโรคหลายชนิด
ลขิ สทิ ธข์ิ องมหาวทิ ยาลัยสโุ ขทัยธรรมาธริ าช
