Page 9 - การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค
P. 9
แนวคิด หลักการและกลวิธิีของการป้องกันโรค 2-7
1) การปอ้ งกนั โรคร ะดับก่อนป ฐมภูมิ (Primordial Prevention) โดยการส ่งเสริมสุขภาพให้ม ีค วามแ ข็งแรง
สามารถต้านทานการเกิดโรคได้ เป็นการป้องกันก่อนระยะเกิดโรค โดยมุ่งเน้นที่สาเหตุ เช่น การออกกฎหมายห้าม
สูบบุหรี่ในที่สาธารณะเพื่อมิให้มีการแพร่การสูบบุหรี่ที่เป็นสาเหตุของการเกิดมะเร็งปอดซึ่งจะเกิดกับประชาชน
ที่มีสุขภาพดีทั่วไป การให้ความรู้แก่ประชาชนในเรื่องโรคเอดส์ เป็นต้น การป้องกันโรคระดับนี้มักรวมไว้กับ
การป ้องกันโรคร ะดับป ฐมภูมิ แต่ก ารป้องกันโรคร ะดับนี้จะเห็นได้ชัดเจนในโรคไม่ติดต่อ
2) การป้องกันโรคระดับปฐมภูมิ (Primary Prevention) เป็นการลดปัจจัยเสี่ยงของการเกิดโรค โดย
การใช้การป้องกันเฉพาะอย่าง (Specific Protection) เป็นการป ้องกันระยะก ่อนเกิดโรคที่มุ่งเน้นก ารป้องกันมิให้คน
สัมผัสกับสาเหตุของโรค หรือเมื่อคนทั่วไปที่ได้รับสาเหตุนั้นแล้วสาเหตุนั้นไม่สามารถทำให้เป็นโรคได้ เช่น การฉีด
วัคซีนป้องกันโรค การสร้างสะพานลอยให้คนข้ามถนน การออกกฎหมายไม่ให้ผู้ดื่มสุราขับรถยนต์ การใส่หมวก
กันน็อคเมื่อขับขี่จักรยานยนต์ เป็นต้น การป้องกันโรคระดับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อลดการพัฒนาการของโรค เป็น
มาตรการป้องกันเบื้องต ้นท ี่เน้นกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพในกลุ่มประชากร
3) การป อ้ งกนั โรคร ะดับท ุตยิ ภ ูมิ (Secondary Prevention) มีวัตถุประสงค์เพื่อวินิจฉัยแ ละรักษาโรคที่ม ีอยู่
ในระยะต้นๆ ก่อน เพื่อลดความรุนแรงและป้องกันการแพร่กระจายโรคไปยังผู้อื่น ซึ่งทำโดยการค้นหาผู้ป่วยใน
ระยะที่ยังไม่มีอาการหรือพาหะของโรค หรือการวินิจฉัยโรคในผู้ป่วยที่มีอาการแล้วให้รู้สาเหตุของโรคโดยเร็ว แล้ว
ทำการรักษาให้หายขาดโดยเร็ว จัดเป็นการวินิจฉัยโรคให้เร็ว และทำการรักษาโดยทันที (Early Diagnosis and
Prompt Treatment) และการจำกัดหรือลดความไร้สมรรถภาพ (Disability Limitation) เช่น การรักษาโรคตาม
วิธีการที่กำหนดไว้ การผ่าตัดนิ่วในถุงน้ำดี การรักษาผู้ป่วยอุจจาระร่วงด้วยน้ำตาลเกลือแร่ (Oral Rehydrate
Solution; ORS) การตรวจคัดกรองมะเร็งปากม ดลูก เป็นต้น
4) การป้องกันโรคระดับตติยภูมิ (Tertiary Prevention) มีวัตถุประสงค์เพื่อลดผลกระทบทางลบโดย
การฟื้นฟูสุขภาพและลดอาการข้างเคียงของโรค เป็นการหยุดยั้งโรค และฟื้นฟูให้อวัยวะที่เสียหาย สามารถใช้งาน
ได้ เป็นการป ้องกันในระยะเกิดโรคแล้ว มีจ ุดม ุ่งเน้นเพื่อมิให้เกิดค วามพิการ หรือถ้าพ ิการแล้ว จะทำการฟ ื้นฟูสภาพ
ให้ความพิการลดลงจนสามารถทำงานได้ตามปกติ หรือใกล้เคียงกับปกติมากที่สุด เช่น การฝึกหัดเดินหลังจาก
การประสบอุบัติเหตุ ผู้เป็นโรคโปลิโอฝึกใช้อุปกรณ์ช่วยเดิน เป็นต้น อาจกล่าวได้ว่า การป้องกันโรคระดับนี้เป็น
การฟื้นฟูสภาพ (Rehabilitation) การทำการภาพบำบัด (Physical Therapy) อาชีวบำบัด (Occupational
Therapy)
การป ้องกันโรคท ั้ง 4 ระดับอ าจส รุปได้ดังต ารางท ี่ 2.1
ลขิ สิทธิข์ องมหาวทิ ยาลัยสโุ ขทัยธรรมาธริ าช
