Page 11 - การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค
P. 11
แนวคิด หลักการและกลวิธิีของการป้องกันโรค 2-9
เรื่องท ี่ 2.1.2
ธรรมชาตขิ องก ารเกดิ โรค
ก่อนที่จะได้ทำการศึกษาให้เกิดความเข้าใจเกี่ยวกับแนวคิดการป้องกันโรค ควรทำความเข้าใจเกี่ยวกับ
ธรรมชาติของก ารเกิดโรคโดยสังเขปก ่อน
1. โรคต ิดต่อ
ปัจจัยที่ทำให้เกิดโรคติดต่อมี 3 ประการที่มีอิทธิพลเกี่ยวข้องกับการเกิดโรคและการกระจายโรคติดต่อใน
ชุมชนท ี่เรียกว ่า ปัจจัยส ามทางวิทยาการร ะบาด (Epidemiologic Triad) ประกอบด ้วย สิ่งที่ทำให้เกิดโรค (Agent)
โฮสต์ (Host) และส ิ่งแ วดล้อม (Environment)
การเกิดโรคต ิดต่อต ้องม ีทั้ง 3 ปัจจัย โดยที่ปัจจัยทั้ง 3 นี้ม ีค วามสัมพันธ์ก ัน ในภาวะปกติม ีค วามส มดุลกัน
ระหว่างปัจจัยทั้ง 3 ทำให้ไม่มีโรคติดต่อเกิดขึ้นในชุมชน ในภาวะผิดปกติจะเกิดความไม่สมดุลระหว่างปัจจัยสาม
น ั้นซ ึ่งอาจเกิดได้จ าก
1) สิ่งท ี่ทำให้เกิดโรค มีค วามสามารถในการแ พร่กระจายแ ละทำให้เกิดโรคมากขึ้น
2) โฮสต์ท ี่ห มายถึง คนที่ม ีค วามไวในการเกิดโรคติดต่อเพิ่มมากข ึ้นโดยเฉพาะก ลุ่มเสี่ยง เช่น เด็กแรกเกิด
ทารก ผู้ส ูงอายุ เป็นต้น
3) การเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมที่สนับสนุนให้เกิดโรคติดต่อ เช่น ฤดูฝนทำให้ยุงลายเพิ่มจำนวน
การขาดแคลนอ าหารและน้ำด ื่มท ี่สะอาด เป็นต้น
สิ่งที่ทำให้เกิดโรค เป็นปัจจัยหรือสาเหตุที่ทำให้เกิดโรคติดต่อซึ่งเป็นสิ่งที่มีชีวิต ถ้าพบมากหรือน้อยเกินไป
อาจทำให้เกิดโรคติดต่อได้ สิ่งที่มีชีวิตที่ทำให้เกิดโรคในร่างกายมนุษย์อาจมองเห็นได้หรือมองเห็นไม่ได้ด้วยตาเปล่า
เช่น แบคทีเรีย ไวรัส ริคเค็ทเซีย คลามีเดีย เชื้อรา โปรโตซัว อาร์โธรปอด ไพรออน พยาธิ เป็นต้น การเกิดโรคใน
ประชากรขึ้นกับความสามารถของเชื้อโรคในการดำรงชีวิตอยู่ได้ในสิ่งแวดล้อม ความสามารถของเชื้อโรคในการเพิ่ม
จำนวนเมื่ออยู่ภ ายนอกร ่างกายม นุษย์ ความสามารถข องเชื้อโรคในก ารทำให้เกิดโรคในร่างกายม นุษย์ สิ่งที่ท ำให้เกิด
โรครวมถึงแ หล่งร ังโรค (Reservoirs) ที่หมายถึง คน สัตว์ พืช ดิน น้ำหรือส ิ่งหนึ่งสิ่งใดที่เชื้อโรคต ิดต่อ หรือปรสิต
อาศัยอยู่หรือแบ่งตัวจนมีจำนวนมากพอที่จะแพร่กระจายไปให้คนหรือสัตว์อื่นได้ เวกเตอร์ (Vector) ที่หมายถึง
สัตว์และแมลงนำโรคที่อาจส่งผ่านเชื้อโรคหรือปรสิตจากแหล่งรังโรคไปยังคนหรือสัตว์ สัตว์มักเป็นสัตว์มีกระดูก
สันหลัง เช่น สัตว์ฟันแทะ เป็นต้น และพาหะ (Carriers) ที่หมายถึง คนหรือสัตว์ที่มีเชื้อโรคอยู่ในร่างกายและ
สามารถถ่ายทอดโรคนั้นไปให้คนอื่นได้ ซึ่งประกอบด้วยผู้ติดเชื้อที่มีโรคโดยไม่ปรากฏอาการ (Subclinical Case)
ผู้ป ่วยท ี่มีอาการท างคลินิก (Clinical Case) ผู้เป็นพาหะที่ย ังม ีสุขภาพดี (Healthy Carrier) ผู้เป็นพาหะที่ส ัมผัสโรค
มาถ ่ายทอดให้ค นอ ื่น (Contact Carrier) ผู้เป็นพ าหะท ี่โรคกำลังอ ยู่ในระยะฟ ักตัว (Incubatory Carrier) และผ ู้เป็น
พาหะที่อ ยู่ในร ะยะพ ักฟ ื้นจากการป่วย (Convalescent Carrier) และผู้ป่วยท ี่เป็นโรคเรื้อรัง (Chronic Carrier)
โฮสต์ เป็นปัจจัยที่เกี่ยวกับมนุษย์ที่แสดงถึงความไวในการติดโรคซึ่งถือเป็นปัจจัยภายในของมนุษย์ที่
ประกอบด้วย อายุ เพศ เชื้อชาติ สรีรวิทยา จิตใจ ความแปรปรวนทางจิตหรืออารมณ์ การเคยมีภูมิต้านทาน
มาก่อน การเคยเป็นโรคหรือได้รับก ารร ักษาโรคนั้นมาก ่อน พฤติกรรม ฯลฯ
ลขิ สทิ ธ์ขิ องมหาวิทยาลยั สุโขทยั ธรรมาธริ าช
