Page 12 - การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค
P. 12
2-10 การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค
สิ่งแวดล้อม เป็นปัจจัยที่เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมสิ่งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิตมีผลต่อการแพร่กระจายของโรค
ติดต่อแ ละการเกิดโรคในค น เช่น อากาศ น้ำ อาหาร เชื้อโรค แมลงสัตว์ต่างๆ เป็นต้น สิ่งแ วดล้อมแบ่งอ อกเป็น
1) สิง่ แ วดลอ้ มท างก ายภาพ (Physical Environment) หมายถ ึง สิ่งแ วดล้อมท ี่เกี่ยวก ับสภาพภูมิศาสตร์
ที่เป็นที่อาศัยของแมลง หรือสัตว์พาหะนำโรค เช่น ยุงที่เกิดจากสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการเกิดการแพร่กระจาย
ของโรคติดต่อจากยุงได้ สิ่งแวดล้อมของภูมิอากาศที่แห้งแล้ง ทำให้มีการฟุ้งกระจายของละอองน้ำมูก น้ำลาย
ฝุ่นท ี่มีเชื้อโรค สภาพแวดล้อมของโรงงานอ ุตสาหกรรม ลักษณะภูมิประเทศในเขตร ้อนและเขตอ บอุ่น เป็นต้น
2) สิ่งแวดล้อมทางชีวภาพ (Biological Environment) หมายถึง สิ่งแวดล้อมที่เกี่ยวข้องกับสิ่งมีชีวิต
ทั้งหลายทั้งที่มองเห็นและไม่เห็นด้วยตาเปล่า สัตว์ที่เป็นทั้งบ่อเกิดเชื้อโรคและช่วยถ่ายทอดเชื้อโรค เช่น สุนัข
ถ่ายทอดโรคพิษสุนัขบ้า ปลาถ่ายทอดพยาธิใบไม้ในตับ ยุงลายนำไข้เลือดออกเดงกี่ ยุงก้นปล่องนำเชื้อมาลาเรีย
เป็นต้น
3) สิ่งแวดล้อมทางเคมี (Chemical Environment) หมายถึง สิ่งแวดล้อมที่เกี่ยวข้องกับสิ่งต่างๆ ที่มี
ลักษณะทางเคมีในสิ่งแวดล้อมที่อาจเป็นอันตรายต่อมนุษย์ได้ เช่น การได้รับสัมผัสกรดเข้มข้นในสถานประกอบ
อุตสาหกรรมทำให้เกิดโรคแผลกัดผิวหนังทำให้เกิดบาดแผล ติดเชื้อแบคทีเรียหรือไวรัสทำให้เกิดโรคติดต่อได้
เป็นต้น
4) สิ่งแวดล้อมทางเศรษฐกิจและสังคม (Socio-Economic Environment) หมายถึง สิ่งแวดล้อมที่
เกี่ยวกับลักษณะทางเศรษฐกิจ สังคม ขนบธรรมเนียมประเพณี ความเชื่อมีผลกระทบต่อบ่อเกิดเชื้อโรคและ
การถ่ายทอดเชื้อโรค เช่น ความแออัดของประชากรในเขตเมือง การใช้เครื่องปรับอากาศในที่ทำงานแล้วเกิด
โรคติดต่อ และทำให้เชื้อแพร่กระจายได้ในอากาศถ่ายทอดถึงผู้อื่นได้ง่าย การคมนาคมขนส่งที่รวดเร็วทำให้มี
การถ ่ายทอดเชื้อโรคไปยังช ุมชนต่างๆ ได้เร็ว อาจเกิดโรคติดต่อข้ามประเทศได้ง่าย เป็นต้น
กลไกในการแ พร่กระจายของโรคต ิดเชื้อแบ่งออกเป็น 2 แบบ ดังนี้
1) การแพร่กระจายของโรคติดต่อโดยตรง (Direct Tramsmission) การแพร่กระจายของเชื้อจากแหล่ง
แพร่เชื้อหรือจากบุคคลหนึ่งไปยังอีกบุคคลหนึ่งโดยตรงซึ่งไม่ต้องอาศัยพาหะนำไป การแพร่โดยตรงนี้ไม่เพียงแต่
เกิดจ ากการส ัมผัสโดยตรง เช่น การจูบ การร่วมเพศ เป็นต้น แต่ยังหมายถึงการแพร่โดยไม่ต้องสัมผัสโดยตรงก ็ได้
เช่น การไอ การจ ามโดยตรงห รือรดกัน เป็นต้น ทำให้เชื้อโรคเข้าสู่ร ะบบทางเดินหายใจข องอีกบุคคลห นึ่ง
2) การแพร่กระจายของโรคโดยทางอ้อม (Indirect Transmission) การแพร่กระจายของเชื้อจากแหล่ง
แพร่เชื้อหรือจากบุคคลหนึ่งไปยังอีกบุคคลหนึ่งโดยอาศัยพาหะหรือสื่อนำโรคไปโดยโฮสต์ไม่ได้สัมผัสโดยตรงกับ
แหล่งแพร่เชื้อน ั้น
2. โรคไมต่ ิดตอ่
ปัจจัยหลายๆ อย่างที่ร่วมกันทำให้เกิดโรคไม่ติดต่อส่วนใหญ่มีสาเหตุมาจากหลายสาเหตุ (Multiple
Cause) โดยไม่สามารถหาสาเหตุที่แ น่ชัดเพียงอย่างใดอย่างหนึ่งได้ ปัจจัยที่ท ำให้เกิดโรคไม่ติดต่อไม่ได้เกิดจ ากเชื้อ
โรค แต่เกิดจากปัจจัยหลายอย่างร่วมกันหรือปัจจัยเพียงอย่างเดียวไปกระตุ้นกลไกของร่างกายทำให้มีอาการของ
โรคขึ้น ปัจจัยที่เป็นสาเหตุทำให้เกิดโรคไม่ติดต่อประกอบด้วยปัจจัยด้านบุคคลหรือปัจจัยภายในและปัจจัยด้าน
ส ภาพแวดล้อมห รือป ัจจัยภ ายนอก
ปัจจัยส่วนบุคคลเป็นผลมาจากปัจจัยทางชีววิทยา เช่น ความผิดปกติของโครโมโซมซึ่งถ่ายทอดทาง
กรรมพันธุ์ ลักษณะของฮ อร์โมนในเพศหญิงแ ละเพศช าย ผลที่เกิดข ึ้นต ามม าจากโรคที่เป็นอ ยู่ก ่อน เป็นต้น
ลิขสทิ ธ์ิของมหาวทิ ยาลัยสโุ ขทยั ธรรมาธิราช
