Page 139 - พฤติกรรมมนุษย์และจริยธรรมทางเศรษฐกิจและธุรกิจ
P. 139
การพ ัฒนาแ บบยั่งยืนกับจริยธรรมต ่อส ิ่งแ วดล้อม 12-9
2. จรยิ ธรรมด า้ นก จิ กรรมท างเศรษฐกจิ ต อ่ ส ง่ิ แ วดลอ้ ม:จาก‘เศรษฐกจิ แ บบค าวบอย’สู่‘ยานอ วกาศโลก’
(from ‘Cowboy Economy’ to ‘Spaceship Earth’)
สิ่งที่สะท้อนถึงจริยธรรมหรือคำถามเกี่ยวกับความถูกต้องชั่วดีต่อกิจกรรมของมนุษย์ในทางเศรษฐกิจได้
แสดงไว้ในผลงานของ โบลดิง (Boulding, 1966) ที่ได้เขียนบทความเกี่ยวกับ “ยานอ วกาศโลก” (spaceship earth)
โบล ดงิ ไดใ้ ชแ้ นวคดิ ผ สมผ สานร ะหวา่ งเศรษฐศาสตรแ์ ละว ทิ ยาศาสตรเ์ พือ่ ท ำใหเ้ หน็ ภ าพร ะบบเศรษฐกจิ ในล กั ษณะข อง
ระบบท มี่ กี ารไหลเวยี นข องท รพั ยากร และภ าพข องส ิง่ แ วดลอ้ มในล กั ษณะข องข อ้ จ ำกดั ในด า้ นต า่ งๆ รวมถ งึ ป รมิ าณห รอื
จำนวนที่มีอ ยู่ของทรัพยากร (resource stock) หรือแหล่งท รัพยากร (resource source) และศักยภาพในก ารด ูดซ ับ
ทางธ รรมชาติห รือแ หล่งร องรับข องข องเสีย (waste sink) โบล ดิงได้เสนอแ นะให้ม นุษย์เลิกพ ฤติกรรมท างเศรษฐกิจท ี่
เสมือนห นึ่งอาศัยอ ยู่ใน “ระบบเศรษฐกิจเคาบอย” (Cowboy Economy) ที่มีด ินแดนใหม่ให้ส ำรวจจับจองพิชิตอย่าง
ไม่สิ้นสุด อันได้แก่ พฤติกรรมในก ารนำทรัพยากรธรรมชาติจ ากแ หล่งทรัพยากรม าใช้ และการปล่อยข องเสียส ู่แหล่ง
รองรับของเสียโดยไม่คำนึงถึงข้อจำกัดของสิ่งแวดล้อม และมนุษย์ควรจะเรียนรู้ที่จะอยู่ในโลกใบนี้แบบที่อาศัยอยู่
ใน “ยานอ วกาศ” (spaceship) พฤติกรรมในก ารอยู่อาศัยในย านอ วกาศ คือ พฤติกรรมท ี่อยู่ภ ายใต้ระบบห มุนเวียน
ที่ท ุกๆ ความพ ยายามจะต้องเน้นไปท ี่ก ารนำวัตถุก ลับมาใช้ใหม่ การล ดของเสีย การอนุรักษ์แ หล่งพลังงานท ี่หมดส ิ้น
ไปได้ และการนำแหล่งพ ลังงานท ี่ไม่มีที่ส ิ้นส ุดม าใช้ เช่น พลังงานจากแสงอาทิตย์
แนวคิดของโบลดิง ได้ถูกนำมาประยุกต์สร้างเป็นตัวแบบความสมดุลทางวัตถุ (the materials balance
models) โดยก ลุ่มน ักเศรษฐศาสตร์ที่สนใจเศรษฐกิจที่เป็น “ระบบเปิด” ได้แก่ ไอเรส และ นีส (Ayres and Kneese,
1969; Kneese, et al. 1970) ดังแ สดงไว้ในภ าพที่ 12.2 และ 12.3 แนวคิดดังกล่าวได้แสดงให้เห็นว่าร ะบบเศรษฐกิจ
ทำให้เกิดของเสียปรากฏอยู่ทั่วไป เนื่องจากการปล่อยของเสียทั้งที่เป็นขยะและควันเข้าสู่สิ่งแวดล้อมเป็นสิ่งที่
หลีกเลี่ยงไม่ได้ ผลกระทบภายนอกในทางลบ (negative externalities) ของมลพิษที่เกิดจากการสะสมของเสียก็
มีแนวโน้มที่ปรากฏให้เห็นอยู่ทั่วไปเช่นกัน ดังนั้น การเข้ามา “ควบคุมดูแล” โดยรัฐในเรื่องของอัตราและระดับของ
มลพิษจึงเป็นส ิ่งจำเป็น การค วบคุมด ูแลน ี้อาจจ ะอยู่ในรูปของกฎหมาย กฎระเบียบต ่างๆ หรือในรูปของเครื่องมือที่
เป็นแรงจูงใจทางเศรษฐศาสตร์ เช่น ภาษี หรือใบอนุญาตต่างๆ อย่างไรก็ตาม การเข้ามาเกี่ยวข้องของรัฐบาลอาจจะ
ไม่ใช่ยาว ิเศษที่สามารถร ักษาห รือแก้ไขปัญหาส ิ่งแวดล้อมท ี่เสื่อมโทรม และน โยบายท ี่ไม่ประสานกัน ซึ่งเป็นความล ้ม
เหลวในก ารแทรกแซง (intervention failure) ก็อ าจนำไปส ู่สถานการณ์ท ี่เลวร ้ายขึ้นได้
ตัวแบบความสมดุลทางวัตถุแ สดงให้เห็นว่า ในเศรษฐกิจที่เป็น “ระบบเปิด” นั้น (ภาพที่ 12.2) สิ่งแวดล้อม
มีบทบาทหน้าที่ที่สำคัญ 3 ประการ คือ ประการแรก เป็นแหล่งที่ให้ทรัพยากรทั้งที่เกิดใหม่ได้และเกิดใหม่ไม่ได้
(renewable and non-renewable resources) ประการท ส่ี อง เปน็ แ หลง่ ร องรับข องเสีย และ ประการท ส่ี าม เปน็ แ หลง่
ทีใ่หบ้ รกิ ารด ้านธ รรมชาติ เชน่ ความส วยงามข องท ิวทศั น์ ความอ ิม่ เอิบท างจ ติ ว ญิ ญาณจ ากธ รรมชาติ แกม่ นษุ ย์ บทบาท
หน้าที่ทั้งสามของส ิ่งแ วดล้อมนั้น ถือได้ว ่าเป็นองค์ประกอบข องบทบาทห น้าที่ในภาพร วมข องสิ่งแวดล้อมธรรมชาติ ที่
เรียกว ่า บทบาทห น้าที่ในการส นับสนุนชีวิต (life support functions)
ดังนั้น จากค วามเข้าใจในความส ัมพันธ์ร ะหว่างระบบเศรษฐกิจแ ละส ิ่งแวดล้อม และความสำคัญของบ ทบาท
หน้าที่ของสิ่งแวดล้อม ในแง่ข องการม ีข้อจ ำกัดในก ารเจริญเติบโตข องเศรษฐกิจ จึงนำเราไปส ู่แนวคิดข องก ารพัฒนา
แบบย ั่งยืนว่าควรมีหลักการแ ละแนวทางปฏิบัติอย่างไรในเวลาต่อม า
ลิขสิทธิ์ของมหาวิทยาลัยสุโขทยั ธรรมาธิราช
