Page 252 - พฤติกรรมมนุษย์และจริยธรรมทางเศรษฐกิจและธุรกิจ
P. 252
15-22 พฤติกรรมม นุษย์และจ ริยธรรมท างเศรษฐกิจแ ละธุรกิจ
จากส มการข ้างบ นท ีพ่ ิจารณาว ่า สำหรับเศรษฐศาสตรแ์ ล้ว ปัญหาท ีเ่กิดข ึ้นเนื่องจากก ารไมส่ มดุลก ันข องค วาม
ต้องการและสิ่งตอบสนองความต้องการ จากสมการนี้ เราจะเห็นว่าในขณะที่ระบบการผลิตในปัจจุบันสามารถเพิ่ม
ศักยภาพแ ละก ำลังการผลิตในต ัวส ่วนซ ึ่งก็ค ือส ิ่งตอบส นองความต ้องการข องม นุษย์ได้ม ากขึ้นทุกที ปัญหาท ี่เกิดจ าก
การตอบส นองค วามต ้องการของม นุษย์ที่ม ีอยู่ต ามธ รรมชาติก็น่าจ ะลดน้อยลง แต่ในสังคมปัจจุบัน ตัวเศษห รือความ
ต้องการของมวลชนกลับถูกกระตุ้นให้มีการขยายตัวเพิ่มมากขึ้นไปตามการเพิ่มขึ้นของตัวส่วน (หรือสิ่งตอบสนอง
ความต ้องการ) ไปพ ร้อมๆ กันด ้วย ด้วยเหตนุ ี้ ปัญหาข องม นุษยใ์นป ัจจุบันจ ึงเป็นป ัญหาท ีข่ ยายต ัวอ อกไปไม่มที ีส่ ิ้นส ุด
โดยไม่ตระหนักถึงสภาพความเป็นจริงที่ว่า ระบบนิเวศหรือธรรมชาตินั้นมีขีดจำกัดและสามารถตอบสนองความ
ต้องการของมนุษย์ได้ในระดับหนึ่งเท่านั้น การแก้ปัญหาที่ถูกต้อง นักเศรษฐศาสตร์ควรจะหันมาให้ความสนใจ
กับก ารท ำความเข้าใจแ ละจ ัดการก ับต ัวเศษห รือค วามต ้องการข องม นุษยซ์ ึ่งเป็นต้นต อข องป ัญหาท ี่แทจ้ ริงใหเ้กิด ความ
พอเหมาะพอดีม ากกว่าเข้าไปต ิดอยู่ก ับก ับดับของก ารจัดการเพิ่มสิ่งตอบส นองความต ้องการแ ต่เพียงอ ย่างเดียว
การศึกษาและทำความเข้าใจพฤติกรรมการบริโภคของมนุษย์จำเป็นต้องอาศัยมิติของการศึกษาที่หลาก
หลายและซับซ้อนมากยิ่งขึ้นกว่าการทำความเข้าใจการบริโภคเฉพาะในมิติทางเศรษฐศาสตร์ เนื่องจากกิจกรรมการ
บริโภคในป ัจจุบันม ิใช่เป็นก ิจกรรมเพื่อต อบส นองค วามต ้องการท ี่ม ีเหตุม ีผ ลบ นพ ื้นฐ านข องอ รรถประโยชน์ห รือค วาม
พึงพอใจบนพื้นฐานของความต้องการทางด้านร่างกายเท่านั้น ความเข้าใจในประเด็นความซับซ้อนของการบริโภคนี้
นักเศรษฐศาสตร์ได้คำนึงถึงและพ ยายามอธิบาย แต่กลับให้ค วามส นใจในฐ านะท ี่เป็นข ้อยกเว้นทางทฤษฎีของท ฤษฎี
ทั่วไปข องอุปสงค์ เช่น ผลข องการเลียนแบบการบ ริโภค (bandwagon effect) ของไลเบนสไตน์ (Libenstien) ที่ว ่า
ผู้บ ริโภคม ีค วามต ้องการบ ริโภคสินค้าชนิดใดชนิดห นึ่งไม่ได้เกิดจ ากค วามต ้องการหรือค วามจ ำเป็น แต่เกิดจากก ารที่
เห็นบ ุคคลอ ื่นในสังคมท ำการบริโภค จึงเกิดความต้องการที่จะบ ริโภคตาม หรือผ ลข องเวเบล น (Veblen effect) ของ
เวเบล น (Veblen) ที่ว ่าผ ู้บ ริโภคม ีค วามต ้องการบ ริโภคส ินค้าช นิดห นึ่งในป ริมาณท ี่เพิ่มข ึ้นเมื่อร าคาส ินค้าช นิดน ั้นเพิ่ม
สูงข ึ้น ซึ่งข ัดก ับก ฎข องอ ุปสงคท์ ีเ่ข้าใจก ัน เนื่องจากผ ูบ้ ริโภคเข้าใจว ่าส ินค้าท ีม่ รี าคาส ูงน ั้นจ ะม คี ุณภาพห รือค ุณลักษณะ
ที่พิเศษม ากกว่า จึงทำให้ต ้องการบริโภคส ินค้านั้นมากข ึ้นเมื่อร าคาส ินค้าส ูงข ึ้น
การขยายการวิเคราะห์พฤติกรรมการบริโภคเพื่อให้เกิดความเข้าใจมากยิ่งขึ้นต้องครอบคลุมการพิจารณา
ในม ิต ิอ ื่นๆ เช่น จิตวิเคราะห์ (Psychoanalysis) มนุษยว ิทยา (Anthropology) และสังคมวิทยา (Sociology) จนถ ึง
สัญญวิทยา (Semiology) ตัวอย่างเช่น กัลเบล (Galbraith) ได้กล่าวไว้ใน The Affluent Society ว่าการว ิเคราะห์
ทางเศรษฐศาสตร์ที่มีพื้นฐานอยู่บนความขาดแคลนเป็นเรื่องที่ล้าสมัย และจำเป็นต้องมีการเปลี่ยนแปลงบริบทของ
การอรรถาธิบายหรือทำความเข้าใจปัญหาให้สอดคล้องกับสภาพที่ดำรงอยู่ เนื่องจากระบบทุนนิยมสมัยใหม่ได้มีการ
พัฒนาพ ลังก ารผ ลิตอ ยู่ในร ะดับข ั้นท ี่ส ูง มีก ารข ยายต ัวข องก ระบวนการผ ลิตข นาดใหญ่ การพ ัฒนาท างเทคโนโลยที ี่ก ่อ
ให้เกิดการเพิ่มข ึ้นในศ ักยภาพข องก ารผ ลิต ดังน ั้น ระบบเศรษฐกิจส ังคมในป ัจจุบันจ ึงไม่ใชร่ ะบบข องก ารเข้าไปจ ัดการ
กับค วามข าดแคลน (scarcity) และค วามย ากไร้ อย่างท ี่เข้าใจ หากแ ต่เป็นร ะบบเศรษฐกิจส ังคมท ี่ต ้องเข้าไปจ ัดการก ับ
ปัญหาของค วามล ้นเกิน (abundance) และความมั่งคั่ง (affluent)
เวเบล น (Veblen) กล่าวถ ึงช นชั้นเสพส ุขข องส ังคม (leisure class) ที่น อกจากจ ะน ำเอาส ่วนเกินข องส ังคมไป
บริโภคอ ย่างฟ ุ่มเฟือย (conspicious consumption) แล้ว ยังไดส้ ร้างร ูปแ บบก ารบ ริโภคท ีส่ ิ้นแ ปล ือง ตลอดถ ึงร ูปแ บบ
ของก ารใชช้ วี ติ แ บบส ขุ ส บายจ ากก ารอ ยวู่ า่ งๆ ขึน้ ม าเปน็ แ บบอ ยา่ งค รอบงำท างค ณุ คา่ แ กช่ นชัน้ อ ืน่ ข องส งั คมผ า่ นส ถาบนั
การเมือง เศรษฐกิจ และส ังคม ผลักดันให้เกิดการเลียนแบบและแข่งขันกันบริโภค (emulative consumption)
สำหรับโบด ริย าร์ด (Baudrillard) เห็นว ่าการบ ริโภคในปัจจุบันไม่ได้เกิดข ึ้นจ ากการให้ค วามสำคัญกับคุณค่า
ในก ารใช้สอย (use value) หากแต่เป็นการให้ค วามส ำคัญกับค ุณค่าในเชิงส ัญญะ (sign value) นั่นคือ สินค้าไม่ได้ม ี
หนา้ ท ขี่ องก ารใชส้ อยอ กี ต อ่ ไป หากแ ตเ่ ปลยี่ นม าม หี นา้ ท ใี่ นก ารใหค้ วามห มายข องส ญั ญะแ ทน ตวั อยา่ งเชน่ การบ รโิ ภคน ม
ลิขสทิ ธข์ิ องมหาวทิ ยาลัยสโุ ขทัยธรรมาธิราช
