Page 253 - พฤติกรรมมนุษย์และจริยธรรมทางเศรษฐกิจและธุรกิจ
P. 253
เศรษฐศาสตร์แ นวพ ุทธกับจ ริยธรรมในท างเศรษฐกิจแ ละธุรกิจ 15-23
สื่อสะท้อนให้เห็นถึงความรักและความอบอุ่น การบริโภครถยนต์สื่อสะท้อนให้เห็นถึงความสำเร็จ การบริโภคบัตร
เครดิตส ื่อส ะท้อนให้เห็นถ ึงอ ำนาจ เป็นต้น การบ ริโภคเชิงส ัญญะจ ึงเป็นร ะบบท ี่เต็มไปด ้วยก าร สร ้างส ัญญะแ ละค ุณค่า
ตา่ งๆ ขึน้ ม าอ ยา่ งม ากมายเพือ่ ต อบส นองต อ่ ค วามต อ้ งการส รา้ งค วามแ ตกต า่ งข องป จั เจกบคุ คลในส งั คมผ า่ นก ารบ รโิ ภค
สินค้าที่แฝงสัญญะต่างๆ เอาไว้
สำหรับเศรษฐศาสตร์แนวพุทธ การบริโภค คือ การใช้สินค้าและบริการบำบัดความต้องการ เพื่อให้ได้รับ
ความพ อใจโดยเกิดค ุณภาพช ีวิตท ี่ด ีข ึ้น หมายความว ่า การบ ริโภคจะต ้องม ีจุดม ุ่งหมาย การบ ริโภคจะต้องเป็นว ิถีทาง
หรือเครื่องม ือไปส ู่การม ีค ุณภาพชีวิตที่ด ี11 ส่วนการมีคุณภาพชีวิตที่ดีย ่อมเป็นฐ านสนับสนุนการพ ัฒนาศ ักยภาพของ
มนุษย์ต่อไป ทำให้ช ีวิตม ีค วามดีงามยิ่งข ึ้น ซึ่งแ ตกต่างจากก ารบริโภคในทางเศรษฐศาสตร์ หมายถ ึง การใช้สินค้าแ ละ
บริการบำบัดค วามต้องการ ซึ่งท ำให้ได้ร ับค วามพึงพอใจส ูงสุด
ด้วยเหตุน ี้ การพ ิจารณาก ารบ ริโภคจ ึงต ้องแ ยกว ่า เป็นการบ ริโภคเพื่อส นองค วามต ้องการแ บบไหน เป็นค วาม
ต้องการที่ไม่มีข ีดจ ำกัดแบบ “ตัณหา” หรือค วามต ้องการที่มีขีดจำกัดแบบ “ฉันทะ” บริโภคเพื่อสนองความต ้องการ
คุณค่าแท้ หรือเพื่อเสพคุณค่าเทียม การบริโภคในทัศนะของเศรษฐศาสตร์แนวพุทธ ก็คือการลดปัญหาด้วยการลด
หรือค วบคุมก ารเพิ่มข ึ้นของต ัวส่วนซ ึ่งก็คือค วามต ้องการข องม นุษย์ในขณะท ี่ตัวเศษห รือส ิ่งต อบส นองค วามต ้องการ
นั้นเท่าเดิมหรือเพิ่มสูงข ึ้น
กล่าวคือ การบริโภคเพื่อตอบสนองความต ้องการแ บบที่ไม่มีขีดจำกัดชนิดที่เรียกว ่า “ตัณหา” นั้นมีอวิชชา
หรือความไม่รู้เป็นพื้นฐาน จึงเป็นความต้องการสิ่งตอบสนองปรนเปรออันไม่จำกัดเนื่องจากไม่มีการพิจารณาอย่าง
แยบคายมากำกับว ่าเป้าห มายของก ารบ ริโภคน ั้นคืออะไร ทำให้มนุษย์มุ่งต อบส นองต่อความต ้องการต ามแรงผ ลักดัน
ของค วามพ ึงพ อใจแ ตเ่พียงอ ย่างเดยี ว ทำใหก้ ิจกรรมก ารบ ริโภคก ลายเป็นก จิ กรรมท มี่ ุง่ แ สวงหา ครอบค รอง และส ะสม
วัตถุป ัจจัยโดยไม่ได้ค ำนึงถ ึงคุณป ระโยชน์ท ี่แท้จริง มนุษย์จึงต้องแ สวงหาส ิ่งเพื่อนำมาบร ิโภคให้ได้มากที่สุดตามแรง
ผลักดันของตัณหา ซึ่งอาจจ ะทำลายคุณภาพช ีวิต ทำให้ม นุษย์ในฐานะผ ู้บริโภคเกิดค วามท ุกข์ขึ้นได้ ในขณะเดียวกัน
การแสวงหาเพื่อให้ได้บริโภคมากที่สุดก็ทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์ในสังคมเป็นไปด้วยความเบียดเบียนสร้าง
ความทุกข์ให้กับส ังคม ขณะท ี่การข ูดรีดธ รรมชาติ ที่มีขีดจ ำกัด เพื่อไปตอบสนองค วามต ้องการท ี่ไม่จำกัดก็ส่งผ ลกร ะ
ทบให้เกิดวิกฤตการณ์สิ่งแวดล้อม และพฤติกรรมการบริโภครูปแบบนี้จึงเป็นพฤติกรรมที่ก่อให้เกิดทุกข์ต่อมนุษย์
สังคม และธ รรมชาติ ดังภาพที่ 15.4
อวิชชา อปุ าทาน ตัณหา พฤติกรรมการบริโภคท ก่ี ่อใหเ้ กิดท ุกข์แ ก่
(ความไ มร่ ้)ู (ความยดึ ม่นั ถ ือม ่ัน) (ความทะยานอยาก) มนษุ ย์ สงั คม และธ รรมชาติ
ที่มา: กุลลิน ี มุทธาก ลิน (2540) ภาพท ี่ 15.4 วงจรการบริโภคทีก่ ่อให้เกดิ ท ุกข์
11 สำหรับเศรษฐศาสตร์แนวพุทธ ความพอใจที่ได้จากการบริโภคถ้าไม่มาพร้อมกับการได้คุณภาพชีวิต แต่เป็นการบริโภคเพื่อให้ได้
รับค วามพ ึงพอใจ บางครั้งกลับเป็นตัวท ำลายเป้าห มายข องการบริโภคเสียเอง เช่น ทำลายส ุขภาพ เสียคุณภาพชีวิต ตัวอย่างเช่น การดื่มสุราทำให้
ผู้บริโภคเกิดค วามพึงพอใจ แต่ทำให้เสียสุขภาพ ก่อการวิวาท เและเกิดอุบัติเหตุ ส่งผ ลท ำลายสุขภาพแ ละคุณภาพชีวิตของผู้บริโภค
ลิขสทิ ธิ์ของมหาวทิ ยาลัยสุโขทัยธรรมาธริ าช
