Page 34 - การเมืองการปกครองไทย หน่วยที่ 5
P. 34
5-24 การเมืองการปกครองไทย
“อวตาร”
พระม หากษัตริย์
ส่วนกลาง: ศูนย์กลาง
สมุหพ ระก ลาโหม (ทหาร) กรมพระอ าลกั ษณ์ กรมธ รรมการ สมุหนายก (พลเรือน)
ผู้บ ังคับบ ัญชาสูงสุด: ตำ�แหน่ง งานเอกสาร ควบคุม ดูแลก ิจการ ผู้บ ังคับบัญชาสูงสุด: ตำ�แหน่ง
“อัครมหาเสนาบดี” หนังสือ ทางศ าสนาแ ละพระส งฆ์ “อัครมหาเสนาบดี”
(นายกรัฐมนตรี) คำ�สั่งต่าง (พระม หากษัตริย์ (นายกรัฐมนตรี)
อำ�นาจ หน้าที่: ทรงแต่งตั้งพระส งฆ์ อำ�นาจห น้าที่
- ค วบคุม ดูแล ระดมไพร่พล ในร ะดับสูงสุด) - ควบคุม ดูแล ระดมคนในก ิจการ
ทั่วร าชอาณาจักร พลเรือนทั่วราชอาณาจักร
แยกห น่วยงานเป็น 4 ฝ่ายใหญ่ๆ
ขุนนางผู้ใหญ่ อีก 2 ตำ�แหน่ง - มหาดไทยฝ่ายเหนือ
– ออกญาสีหราชเดโชชัย - มหาดไทยฝ่ายพ ะล ำ�พัง
- ออกญาสีหราชท้ายน ้ำ� - มหาดไทยฝ ่ายต ำ�รวจภูธร
- มหาดไทยฝ ่ายตำ�รวจภูบาล
ราชปลัดทูลฉลองมีพะลำ�พัง
(กองกลาง)
หน่วยงานต ่างๆ: กรมแ พทย์ กรมสุรสั วดี กรมวัง กรมน ครบาล กรมค ลงั กรมนา
- กรมอ าษาข วา งานด ้าน จัดท ำ� ผู้บ ังคับบ ัญชา: (เมืองห รือราชธานี) เสนาบดีค ลัง เสนาบดีก รมนา
- กรมอ าษาซ ้าย สาธารณสุข บัญชีไพร่ เสนาบดีว ัง เสนาบดีกรมเมือง หน่วยงาน หน่วยงานต่างๆ
- กรมเขนท องข วา หน่วยงานต ่างๆ หน่วยง านต ่างๆ ต่างๆ หลาย หลายหน่วยงาน
- กรมเขนทองซ้าย - ราชองครักษ์ หลายหน่วยงาน หน่วยง าน ควบคุมด ูแลแ ละ
- กรมท วนทองขวา - ฝ่ายใน ควบคุมด ูแล อำ�นาจห น้าที่ ผลักดันการทำ�นา
- กรมท วนทองซ้าย - งานท รัพย์สิน กฎหมาย ระเบียบ - ดูแลพ ระ- ของราษฎรใน
- กรมพลพ ันขวา - พระอ ารักษ์ ต่างๆ ในร าชธานี คลังสมบัติ เขตราชธานี
- กรมพลพันซ ้าย - ภูษามาลา รวมทั้งอำ�นาจท าง - การค ้าต ่าง - ขุดล อกคลอง
- กรมด าบสองมือ ฯลฯ ตุลาการ เสนาบดี ประเทศ - เก็บข ้าวข ึ้น
ฯลฯ ควบคุมดูแล เป็นประธาน - กิจการด ้าน ฉางหลวง
ภายในพ ระราชวัง พิพากษาคดีอาญา ต่างประเทศ - เก็บภาษีน าและ
ภมู ภิ าค อำ�นาจท างต ุลาการ ตำ�แหน่ง และอ ำ�นาจ เกษตรกรรม
และแ ต่งต ั้งเจ้า- เจ้าพระยายมราช ตุลาการ
หน้าที่ในภูมิภาค (เทพแ ห่งนรก) ฯลฯ
1) ระดับมหภาค หวั เมอื งชั้นใน (จงั หวดั หรอื เมอื ง) หน้าที่ 2) ระดับจ ุลภาค
“ผู้รั้ง” (ส่วนกลางแต่งตั้ง เป็นผู้ปกครอง 1. จัดร ะดม ส่วนย่อยๆ ในแต่ละเมือง
1. ชัยนาท (รวมเมืองบริวาร) 3. ปราจีนบุรี (รวมเมืองบริวาร) แรงงาน/ไพร่พล 1. แขวง – มีห มื่นแ ขวง
2. สุพรรณบุรี (รวมเมืองบริวาร) 4. กุยบุรี (รวมเมืองบริวาร) 2. จัดเก็บภาษี ควบคุม ดูแล
3. จัดเก็บทรัพย์ส ินอื่นๆ 2. ตำ�บล – มีก ำ�นัน
หัวเมืองชั้นนอก และเมืองพระยามหานคร รวมของป่าส่งให้ ควบคุม ดูแล
แยกเป็นชั้นนอก โท ตรี และจัตวา ส่วนก ลาง 3. บ้าน – มีผ ู้ใหญ่บ ้าน
เช่น พิษณุโลก นครศรีธรรมราช สุโขทัย ควบคุม ดูแล
กำ�แพงเพชร นครราชสีมา ตะนาวศรี ฯลฯ
เมืองขึ้น ถวายดอกไม้เงิน ดอกไม้ทอง (20 เมือง)
ฝ่ายเหนือ 16 เมือง เช่น เชียงใหม่ นครหลวง (เขมร) ฝ่ายใต้ 4 เมือง เช่น มะละกา มลายู เป็นต้น
ภาพที่ 5.4 โครงสร้าง และส ถาบันท างการเมอื งย ุคสมเด็จพ ระบรมไ ตรโลกนาถ
ที่มา: ป รับปรุงจ าก William J. Siffin. The Thai Bureaucracy: Institutional Change And Development. Honolulu: East-
West Center Press, 1966.; หลวงวิจิตรว าทก าร ประวัติศาสตร์ส ากล เล่ม 3 ประวัติศาสตร์ไทยต ั้งแต่ต้นจ นเสียกรุงศรีอยุธยา
ครั้งที่ 2 พระนคร สำ�นักพิมพ์เพลินจ ิตต์ 2493
