Page 16 - สารัตถะและวิทยวิธีทางสังคมศึกษา

8-6 สารัตถะและวิทยวิธีทางสังคมศึกษา

เรอ่ื งที่ 8.1.1 ความหมายและธรรมชาติของส่ิงแวดล้อมศกึ ษา

จนถึงทุกวันนี้ ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมของโลกได้แสดงศักยภาพของตัวมันเอง โดยส่งผลกระทบ
ต่อความเป็นอยู่ของมนุษย์อย่างสำ�คัญทั้งในเชิงบวกและเชิงลบ ทำ�ให้ทุกคนเห็นถึงมหันตภัยของปัญหา
สิ่งแวดล้อมที่มีต่อความอยู่รอดของคนในสังคมและในโลกใบนี้ชัดเจนขึ้น ดังจะเห็นได้จากปัญหาภัย
ธรรมชาติ นํ้าท่วม ฝนแล้ง สึนามิ สภาพความเสื่อมโทรมของสิ่งแวดล้อม และภาวะการขาดแคลนทรัพยากร
อันเป็นฐานของการพัฒนา ซึ่งนับวันปัญหาจะทวีความรุนแรงมากขึ้นทุกที ดังนั้น การได้พิจารณาถึงรากฐาน
ของปัญหาที่แท้จริง รวมทั้งการหาแนวทางเพื่อแก้ไขและฟื้นฟูสภาพแวดล้อมไม่ให้เลวร้ายลงไปกว่าที่เป็นอยู่
จึงนับเป็นความจำ�เป็นอย่างรีบด่วน

ปัญหาสิ่งแวดล้อมทั้งมวลนั้นเกิดจากการกระทำ�ทั้งโดยทางตรงและทางอ้อม โดยรู้เท่าถึงการณ์
และไม่ถึงการณ์ของมนุษย์นั่นเอง อย่างไรก็ตาม หากพิจารณาให้ลึกลงไปแล้วเราก็จะพบว่าสิ่งที่เป็น
ตัวกระตุ้นให้คนเรากระทำ�สิ่งใดๆ นั้นเกิดจากความต้องการ (need) ความเชื่อ (belief) เจตคติ (attitude)
คา่ นยิ ม (value) ของบคุ คลในสงั คมนัน้ ๆ ฮาทซอค กลา่ วไวว้ า่ “เจตคตขิ องบคุ คลในสงั คมทีม่ ตี อ่ สิง่ แวดลอ้ ม
จะเป็นตัวกำ�หนดระดับคุณภาพสิ่งแวดล้อมของสังคมนั้นๆ ทั้งนี้ เพราะความเชื่อ เจตคติ และค่านิยมเป็น
ตัวกำ�หนดพฤติกรรมของบุคคล ด้วยเหตุที่มันมีอิทธิพลหรือเป็นตัวกระตุ้นการตัดสินใจของคนในสังคม”
ดงั นัน้ การท�ำ ลายสิง่ แวดลอ้ มจะเกดิ ขึน้ ไดม้ ากนอ้ ยและรวดเรว็ เพยี งใดนัน้ จงึ ขึน้ อยูก่ บั พฤตกิ รรมของบคุ คล
ที่แสดงออกมา ซึ่งคำ�กล่าวนี้เป็นความจริงที่ไม่อาจปฏิเสธได้ โดยพบว่ารูปแบบการบริโภคซึ่งเปลี่ยนไปตาม
แบบแผนการดำ�รงชีวิตที่เปลี่ยนไปนั้นมีส่วนอย่างสำ�คัญในการทำ�ลายสิ่งแวดล้อมในปัจจุบัน เพราะทำ�ให้มี
การแข่งขันกันผลิตและบริโภคอย่างไม่มีขอบเขต มีการโฆษณาชักชวนให้บริโภคสิ่งใหม่ๆ ที่เกินความจำ�เป็น
มีการระดมเทคโนโลยีมาใช้อย่างมากมาย ทั้งนี้ เพื่อมาตรฐานการดำ�รงชีพที่สูงขึ้น และสนองความต้องการ
ในการพัฒนาอันไม่มีขอบเขตของมนุษย์ จึงทำ�ให้เกิดปัญหาสิ่งแวดล้อมเสื่อมโทรมและทรัพยากรขาดแคลน
ขึ้นอย่างเป็นสัดส่วน โดยปริมาณของประชากรที่เพิ่มขึ้นมิใช่ตัวกำ�หนดสภาพปัญหาสิ่งแวดล้อมที่สำ�คัญแต่
เพียงอย่างเดียว

การศึกษาจึงมีบทบาทสำ�คัญในการแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อมด้วยกระบวนการศึกษาที่เรียกว่า
“สิ่งแวดล้อมศึกษา” โดยมีจุดมุ่งหมายในการพัฒนาให้บุคคลในสังคมมีระบบความเชื่อ เจตคติ และค่านิยม
ไปสู่พฤติกรรมที่พึงปรารถนา ในอันที่จะช่วยแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อม ซึ่งหลักการสำ�คัญของการจัดการศึกษา
ดังกล่าวจะต้องเน้นความเป็นสหวิทยาการในการตัดสินใจอย่างรอบด้านเพื่อแก้ปัญหาใดๆ ที่เกิดขึ้น

สิ่งแวดล้อมศึกษามีต้นกำ�เนิดมาจากการศึกษาเกี่ยวกับธรรมชาติ และการอนุรักษ์ (nature
and conservation) ที่เน้นการศึกษาด้านระบบนิเวศด้วยวิธีการทางวิทยาศาสตร์เพื่อสร้างความเข้าใจใน
สิ่งแวดล้อม ในอดีตจึงมองสิ่งแวดล้อมศึกษาเป็นการศึกษาทางวิทยาศาสตร์หรือทางชีววิทยาที่เกี่ยวข้องกับ
สิ่งแวดล้อม ซึ่งเป็นเรื่องที่เข้าใจยากสำ�หรับนักเรียนเพราะไม่มีประสบการณ์ (Maroui, 2002) ภายหลังเมื่อ