Page 43 - การจัดประสบการณ์การเรียนรู้วิทยาศาสตร์
P. 43
ชีวิตกับสิ่งแวดล้อม 3-33
2. การเปล่ียนแปลงแทนทข่ี องกลมุ่ ส ่งิ มชี ีวิต
ในส ภาพธ รรมชาตริ ะบบน ิเวศม กี ารเปลี่ยนแปลงต ลอดเวลา การเปลี่ยนแปลงบ างอ ย่างในธ รรมชาติ
เป็นไปอ ย่างช ้าๆ เช่น แม่นํ้าล ำ�คลองต ื้นเขิน เพราะต ะกอนด ินถ ูกพ ัดพ าม าจ ากท ีอ่ ื่น การเปลี่ยนแปลงบ างอ ย่าง
รวดเร็ว เช่น ไฟป ่า พายุ นํ้าท ่วม ดินถ ล่ม การเปลี่ยนแปลงอ าจส ่งผ ลต ่อข นาดข องป ระชากรห รืออ งค์ป ระกอบ
ทางช ีวภาพใหเ้ปลี่ยนไป อาจจ ะส ่งผ ลใหส้ ิ่งม ชี ีวิตบ างช นิดเจริญร วดเร็ว ในข ณะท ีบ่ างช นิดอ าจด ำ�รงช ีวิตอ ยูไ่ม่
ได้ ลกั ษณะส �ำ คญั ข องก ารเปลีย่ นแปลงในส ภาพธ รรมชาติ คอื จะเกดิ ก ารเปลีย่ นแปลงอ ยา่ งช า้ ๆ เรยี กแ ตล่ ะข ัน้
ของก ารเปลี่ยนแปลงว ่า เซียร์ (xere) การเปลี่ยนแปลงน ั้นเกิดข ึ้นอ ย่างม รี ะเบียบต ามล ำ�ดับก ่อนห ลัง มที ิศทาง
แน่นอน สามารถท ำ�นายได้ว ่าก ลุ่มส ิ่งม ีช ีวิตน ั้นจ ะเปลี่ยนแปลงอ ย่างไรต ่อไป สาเหตุข องก ารเปลี่ยนแปลงเกิด
จากสิ่งมีช ีวิตท ี่อยู่เดิม ทำ�ให้สิ่งแวดล้อมเปลี่ยนแปลงไปจนต ัวเองไม่ส ามารถอ ยู่ได้ และสิ่งมีชีวิตอื่นท ี่เหมาะ
สมกว่าเข้ามาอยู่แ ทน การเปลี่ยนแปลงนี้จ ะเกิดต่อเนื่องเรื่อยๆ จนกระทั่งระบบนิเวศค่อนข้างคงที่ห รืออยู่ใน
“สภาวะส มดุล” การเปลี่ยนแปลงแ ทนที่ในส ภาพแ วดล้อมธ รรมชาติ มี 2 ลักษณะ คือ
2.1 การเปล่ยี นแปลงแ ทนทแ่ี บบปฐมภ มู ิ (primary succession) เป็นการเปลี่ยนแปลงแ ทนที่ที่เริ่ม
จากบริเวณที่ปราศจากสิ่งมีชีวิตมาก่อน แล้วสิ่งมีชีวิตที่สามารถหาอาหารได้เองเข้ามาอยู่ เรียกขั้นนี้ว่า ขั้น
ไพโอเนียร์ เช่น การเปลี่ยนแปลงแ ทนที่ท ี่เกิดบ นก้อนหิน หรือ หน้าด ินท ี่เปิดขึ้นใหม่ สิ่งมีชีวิตพวก ไลเคนส์
มอส ลิเวอร์เวิร์ต เจริญข ึ้นเป็นกล ุ่มแ รก สิ่งม ีช ีวิตพ วกแ รกต ายท ับถมเป็นช ั้นด ินบ างๆ สิ่งม ีช ีวิตก ลุ่มท ี่ 2 พวก
หญ้า วัชพืชเกิดข ึ้นม าแ ละต ายท ับถมเป็นช ั้นด ินท ี่ห นาข ึ้นค วามอ ุดมส มบูรณข์ องด ินท ำ�ใหเ้กิดไมล้ ้มลุก ไม้พ ุ่ม
และป่าไม้ ในที่สุด กลายเป็นส ังคมสมบูรณ์ และม ีค วามสมดุล (ภาพที่ 3.22) การเปลี่ยนแปลงแบบนี้ใช้เวลา
นานมาก อย่างน้อยหลายสิบปี การเปลี่ยนแปลงแทนที่แบบปฐมภูมิอาจเกิดจากการเปลี่ยนสภาพแวดล้อม
หนึ่งไปเป็นอีกส ภาพแ วดล้อมห นึ่ง เช่น การเปลี่ยนแปลงแ ทนที่แ บบปฐมภูมิในส ระนํ้าจนกลายเป็นพ ื้นดิน
ป่าไ ม้
ไม้ล้มลุก
ไลเคนส์ มอส หญ้า วัชพืช
เวลา
ภาพท่ี 3.22 การเปลยี่ นแปลงของระบบนเิ วศขนั้ ปฐมภมู ิ
