Page 58 - ความรู้ทางสังคมศาสตร์และเทคโนโลยี สำหรับนักนิเทศศาสตร์
P. 58
4-48 ความรูท้ างสงั คมศาสตร์และเทคโนโลยีส�ำ หรับนักนเิ ทศศาสตร์
3. สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น
การเมอื งการปกครองสมัยรตั นโกสินทรต์ อนต้น คอื ช่วงเวลาตั้งแตส่ มยั รัชกาลที่ 1 ถงึ รัชกาลท่ี
3 ซ่งึ เป็นช่วงของการฟืน้ ฟบู รู ณะบา้ นเมืองใหก้ ลับสสู่ ภาพเดิมเหมือนสมยั อยธุ ยากอ่ นเสียกรงุ ครัง้ ที่ 2 ซึ่ง
ในสมยั รัตนโกสินทร์ตอนต้นนี้มีการจดั การปกครองตามแบบสมัยอยุธยาตอนปลาย
ระเบยี บบรหิ ารราชการแผ่นดนิ ทพ่ี ระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราช ทรงใช้ในการ
ปกครองประเทศนั้น ทรงเอาแบบอย่างซึ่งมีมาตั้งแต่สมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถแห่งกรุงศรีอยุธยา
กล่าวคือ พระมหากษัตริย์ทรงมีอ�ำนาจสูงสุดและเด็ดขาดในการปกครองประเทศ มีอัครมหาเสนาบดี 2
ตำ� แหน่ง คอื สมุหพระกลาโหม และ สมุหนายก ต�ำแหน่งสมุหนายก มเี สนาบดี 4 ต�ำแหนง่ ทเี่ รยี กวา่
จตสุ ดมภ์ ขน้ึ อยใู่ นบงั คบั บญั ชาโดยตรง ทแ่ี ตกตา่ งออกไปคอื ทรงแบง่ การปกครองพระราชอาณาเขตออก
เปน็ 3 สว่ น ไดแ้ ก่ การปกครองส่วนกลาง การปกครองส่วนหวั เมอื ง และการปกครองเมืองประเทศราช
ในรชั กาลท่ี 4 ตอ้ งเผชญิ หนา้ กบั การขยายอทิ ธพิ ลของชาตมิ หาอำ� นาจจกั รวรรดนิ ยิ มตะวนั ตก อนั
ได้แก่ อังกฤษและฝร่ังเศส เป็นสาเหตุส�ำคัญท่ีท�ำให้พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงริเริ่มการ
ปรับปรุงการปกครอง ประกอบกับพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวก่อนเสด็จข้ึนครองราชย์ได้ทรง
ผนวชอยหู่ ลายปี ระหวา่ งทที่ รงผนวชอยนู่ น้ั พระองคไ์ ดเ้ ดนิ ธดุ งคไ์ ปทว่ั ราชอาณาจกั ร ทำ� ใหท้ รงทราบสภาพ
ทวั่ ไปของอาณาจกั รและพสกนกิ รของพระองค์ นอกจากนนั้ ยงั ทรงศกึ ษาภาษาองั กฤษจากพวกมชิ ชนั นารี
ทเี่ ขา้ มาสอนครสิ ตศ์ าสนา ทำ� ใหพ้ ระองคท์ รงอา่ นและตรสั ภาษาองั กฤษไดอ้ ยา่ งดี จงึ ทรงรอบรกู้ จิ การนอก
ประเทศ และทรงทราบเหตุการณท์ ีช่ าตติ ะวันตกไดแ้ ผข่ ยายอทิ ธิพลเขา้ มาในทวปี เอเชีย
การปรับปรุงการปกครองในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สามารถพิจารณาได้
2 ประการ คอื
3.1 การปรับปรุงการบริหารราชการแผ่นดิน ในสมยั พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั เปน็
การพยายามปรบั ปรงุ ระบบการบรหิ ารโดยการแทรกระบบใหมเ่ ขา้ ไปในระบบการบรหิ ารเกา่ ไดแ้ ก่ การพยายาม
ใช้ระบบคณุ ธรรมเข้าแทนท่รี ะบบอปุ ถมั ภใ์ นระบบราชการ เชน่ ยดึ หลกั ความสามารถของบคุ คลในการรบั
ราชการ โดยเฉพาะขา้ ราชการในกระทรวงยตุ ธิ รรม พระองคท์ รงสอบประวตั ขิ า้ ราชการกอ่ นการแตง่ ตง้ั ซงึ่
ระบบการบริหารแบบใหม่น้ีทรงน�ำมาใช้ในการแต่งตั้งข้าราชการในเมืองหลวงและส่วนหัวเมือง โดยมี
หลกั เกณฑพ์ จิ ารณาความรู้ ความสามารถ ประกอบกบั ชาตกิ ำ� เนดิ และความจงรกั ภกั ดเี ปน็ สำ� คญั นอกจากน้ี
รชั กาลท่ี 4 ยังทรงกวดขันความประพฤติของข้าราชการทัง้ ในดา้ นการปกครองและความประพฤติสว่ นตัว
ในประชมุ ประกาศรัชกาลที่ 4 จึงปรากฏการลงโทษเจ้านายและข้าราชการเป็นจ�ำนวนมาก ซึ่งนับเป็นการ
เปลย่ี นแปลงในด้านการบริหารประเทศอย่างสำ� คัญ
3.2 การท�ำให้สถาบันพระมหากษัตริย์เป็นศูนย์รวมแห่งอ�ำนาจการเมือง เช่น โปรดเกลา้ ฯ ให้
มีการแก้ไขระเบียบประเพณีบางอย่างที่ทรงเห็นว่าล้าสมัย และมีพระราชประสงค์ให้มีลักษณะแบบตะวัน
ตกมากข้ึน เชน่ ให้ขุนนางขา้ ราชการเลอื กบคุ คลท่ีเหมาะสมข้นึ ดำ� รงต�ำแหนง่ พระมหาราชครปู โุ รหิต และ
พระมหาราชครมู หธิ รซง่ึ วา่ งลง โดยพระองคเ์ ปน็ ผลู้ งนามโปรดเกลา้ ฯเทา่ นนั้ พระองคท์ รงดมื่ นำ้� พระพพิ ฒั น์
สัตยาร่วมกับบรรดาขุนนางและข้าราชการ ให้ขุนนางและข้าราชการสวมเส้ือ และให้ประชาชนถวายฎีกา
ร้องทุกข์ได้ ท�ำให้ความสัมพันธ์ระหว่างพระมหากษัตริย์กับประชาชนมีความใกล้ชิดกันมากกว่าแต่ก่อน
