Page 31 - ความรู้ทางสังคมศาสตร์และเทคโนโลยี สำหรับนักนิเทศศาสตร์
P. 31
ความรู้ด้านวัฒนธรรมและศาสนา 13-21
และความเปน็ อยู่ เกดิ การเปลยี่ นแปลงความสมั พนั ธใ์ นครอบครวั และเครอื ญาตมิ กี ารแยง่ กรรมสทิ ธใ์ิ นทด่ี นิ
น�ำไปสกู่ ารขัดแยง้ ทีร่ นุ แรง (Roseman, A., Rubel, P. & Weisgrau, M., 2009: 9 และยศ สนั ติสมบตั ิ,
2556: 324) การเปล่ียนแปลงทางวัฒนธรรมจากผลกระทบของโลกาภิวัตน์เกิดข้ึนทั่วไปในทุกสังคมโดย
เฉพาะเห็นได้ชัดเจนในสังคมที่ก�ำลังพัฒนาซ่ึงผลกระทบเชิงวัฒนธรรมของโลกาภิวัตน์น้ัน มีประเด็นที่
นกั วิชาการใหค้ วามสนใจดว้ ยกันอย่างนอ้ ย 2 ประเดน็ คือ การเกดิ วัฒนธรรมโลก และการผสมผสานขา้ ม
สายพันธทุ์ างวัฒนธรรม
ประเด็นแรกการเกิดวัฒนธรรมโลก (world culture) เปน็ มมุ มองในลกั ษณะทโ่ี ลกาภวิ ฒั นจ์ ะลด
ระดับของพหุลักษณะทางวัฒนธรรม ซึ่งหมายความว่าความหลากหลายทางวัฒนธรรมของแต่ละท้องถ่ิน
จะถูกแทนที่ด้วยวัฒนธรรมโลก แมคลูฮัน (McLuhan) มองว่าจากการที่สื่อต่างๆ ได้เช่ือมร้อยผู้คนใน
ลกั ษณะขา้ มพรมแดนนจี้ ะกอ่ ใหเ้ กดิ “หมบู่ า้ นโลก” (global village) ในหมบู่ า้ นโลกนม้ี นษุ ยจ์ ะรบั รขู้ า่ วสาร/
วัฒนธรรมทเ่ี หมือนกันท้งั โลก การรับรมู้ ลี กั ษณะในเวลาเดียวกันไม่ว่าจะอยทู่ ่แี ห่งไหน และรบั รู้ด้วยความ
รวดเรว็ เชน่ การถา่ ยทอดสดหรอื การสนทนาผา่ นอนิ เทอรเ์ นต็ ขา้ มชาติ ดงั นนั้ หมบู่ า้ นโลกจะมกี ารสอ่ื สาร
ทที่ ำ� หนา้ ทเี่ ชอื่ มรอ้ ยวฒั นธรรมอนั หลากหลายเขา้ ไวด้ ว้ ยกนั (อา้ งถงึ ในสมสขุ หนิ วมิ าน, 2557: 14-21) เชน่
ผคู้ นไมว่ า่ จะอยใู่ นเมอื งนวิ ยอรค์ กรงุ เทพมหานคร ซดิ นยี ์ ตา่ งนยิ มทานแฮมเบอรเ์ กอรแ์ มคโดนลั รบั ชมภาพ
ยนตร์ฮอลลีวูด พูดถึงปัญหาโรคร้อน ไวรัสอีโบล่าและอ่ืนๆ ท่ีอยู่ในกระแสเหมือนๆ กัน อย่างไรก็ดีนัก
ทฤษฎสี ายจกั รวรรดินิยมส่อื และวฒั นธรรม (media and cultural imperialism) มีมมุ มองในเชงิ ลบว่า
เบอื้ งหลงั หมบู่ า้ นโลกคอื การซกุ ซอ่ นจกั รวรรดนิ ยิ มวฒั นธรรม ซง่ึ จะกอ่ ใหเ้ กดิ “การครอบงำ� ทางวฒั นธรรม”
ผ่านกระแสโลกาภิวัตน์ “การครอบง�ำทางวัฒนธรรม” หรือลัทธิอาณานิคมใหม่น้ันมาจากแนวคิดว่าหาก
ประเทศจักรวรรดิ (ประเทศมหาอ�ำนาจ เช่น อเมริกา ยุโรป หรือญ่ีปุ่น เป็นต้น) สามารถยึดพ้ืนท่ีทาง
วฒั นธรรมของคนในโลกทส่ี ามไดจ้ ะนำ� ไปสกู่ ารมอี ำ� นาจทางเศรษฐกจิ และการเมอื งตอ่ ไป ดงั นน้ั ในมติ ขิ อง
วัฒนธรรมระบบจักรวรรดินิยมข้ามชาติจึงมีลักษณะการครอบง�ำโดยเป็นความพยายามท่ีจะผลักดันให้
วัฒนธรรมท่ีแตกต่างกันในแต่ละท้องถิ่นเข้าสู่วัฒนธรรมโลก กล่าวได้ว่าเป็นกระบวนการสร้างวัฒนธรรม
โลกให้เป็นหน่ึงเดยี วโดยผ่านภาษาท่ีเป็นสากล (เชน่ การใช้ภาษาองั กฤษเปน็ ส่ือกลางหรือภาษาราชการ
ในการติดตอ่ ระหวา่ งประเทศต่างๆ ทัว่ โลก) การวางโครงสร้างสาธารณูปโภคพ้นื ฐาน (เชน่ การคมนาคม
ขนส่ง ถนน ไฟฟ้า โทรศพั ท์ อินเทอรเ์ น็ต) การสง่ ออกสินคา้ วฒั นธรรม ทง้ั สินคา้ ทีเ่ ปน็ วัตถุ (เช่น อาหาร
เทคโนโลย)ี และสินค้าทเ่ี ปน็ ข่าวสาร ความคดิ อดุ มการณ์ (เช่น ลัทธเิ สรนี ยิ ม สทิ ธสิ ตรี ความเสมอภาค)
จกั รวรรดนิ ยิ มสอื่ และวฒั นธรรมนจี้ ะพจิ ารณาถงึ ความสมั พนั ธข์ องประเทศมหาอ�ำนาจ โดยเฉพาะ
ประเทศสหรัฐอเมรกิ ากบั ประเทศโลกท่สี ามเป็นพเิ ศษ ทง้ั น้จี ากปรากฏการณท์ ี่เกิดขนึ้ วฒั นธรรมโลกนัน้ มี
ลกั ษณะวฒั นธรรมโลกแบบอเมรกิ นั หมบู่ า้ นโลกเปน็ หมบู่ า้ นแบบอเมรกิ นั ทคี่ นพดู ภาษาองั กฤษดว้ ยสำ� เนยี ง
อเมรกิ นั สวมใส่กางเกงยนี สล์ วี าย รองเท้าไนก้ี รบั ชมข่าวจากสำ� นักขา่ วซีเอน็ เอน็ เปน็ ตน้ ซง่ึ เป็นส่ิงทีช่ ้ี
ให้เหน็ ถงึ กระบวนการครอบง�ำทางวัฒนธรรมทสี่ หรัฐอเมริกาพยายามสรา้ งข้ึน
อย่างไรก็ดีแนวคิดของจักรวรรดินิยมส่ือและวัฒนธรรมนี้ยังมีจุดอ่อนในการมองข้ามพลังของ
วัฒนธรรมท้องถิ่นเพราะท้องถิ่นไม่ได้เป็นเพียงผู้รับสารท่ีถูกกระท�ำเสมอไปจึงอาจต่อต้านหรืออาจต่อรอง
ผสมผสานระหวา่ งความเป็นโลกและท้องถิน่ เขา้ ดว้ ยกันก็เป็นได้ (สมสขุ หินวิมาน, 2557: 14-26-14-27)
