Page 28 - การศึกษาชุมชนเพื่อการวิจัยและพัฒนา
P. 28
3-18 การศกึ ษาชมุ ชนเพ่อื การวจิ ัยและพัฒนา
2. ลักษณะกายภาพของชุมชน
ลักษณะกายภาพของชุมชน จะหมายถึง บริบททต่ี ้ังของชมุ ชน เช่น ชมุ ชนตัง้ อยู่บนพ้นื ทีใ่ ด ติด
เขา ติดทะเล อยู่ใกล้แม่น้�ำ หรือเป็นชุมชนที่อยู่ในเมือง หรือการไม่มีพื้นที่แต่รวมตัวกันในอากาศอย่าง
ชุมชน จส. 100 หรือการรวมตัวในอินเทอรเ์ น็ต เช่น ชมุ ชนออนไลน์ เปน็ ตน้
ภาณี วงษ์เอก และคณะ (2548, น. 159) ยงั ไดข้ ยายความไปถงึ ลักษณะของภูมอิ ากาศ ซงึ่ จะมี
ผลกระทบต่อลักษณะของชมุ ชนดว้ ย เช่น หากชมุ ชนตั้งอยูใ่ นภูมิอากาศหนาวเยน็ กย็ อ่ มมีความแตกต่าง
จากภูมิอากาศอบอุน่ ผ้คู นกต็ อ้ งมีความกระตือรือร้นสงู เพื่อให้ชีวิตอย่รู อดต่อสภาพอากาศหนาวเย็น
การพิจารณาลักษณะกายภาพของชุมชนจะท�ำให้เข้าใจการใช้ชีวิตของผู้คนแล้ว ยังส่งผลต่อการ
ส่ือสารในชมุ ชนอกี ดว้ ย ตวั อยา่ ง หากชุมชนตดิ ทะเลที่มีคลื่นลมแรง การใช้การสอ่ื สารผา่ นหอกระจายข่าว
จะเปน็ ไปไดย้ ากเพราะวา่ ลมจะพดั พาเสยี งไปทอี่ นื่ และหากเปน็ ชมุ ชนในอนิ เทอรเ์ นต็ การสอ่ื สารทจ่ี ำ� เปน็
ก็คือ การใช้สื่อใหม่ และในบางคร้ังก็จ�ำเป็นต้องมีการรวมตัวบนพื้นจริงเพื่อให้เกิดการประสานเครือข่าย
ของคนทีร่ ักสิ่งเดยี วกันไว้ดว้ ยกนั เช่น การหาคู่ออนไลน์ก็ตอ้ งออกจากโลกไซเบอร์มาสู่โลกความเป็นจริง
3. โครงสร้างทางสังคม
โครงสรา้ งทางสงั คม คอื การศกึ ษาลกั ษณะของการจดั กลมุ่ กอ้ น ความสมั พนั ธข์ องคนในกลมุ่ และ
รวมไปถงึ บทบาทหน้าที่ของคนในกลมุ่ นน้ั ด้วย ซึง่ มักจะใชแ้ นวทางโครงสรา้ งหน้าทใี่ นการวิเคราะห์ ทง้ั น้ี
โครงสรา้ งทางสังคมในชมุ ชนเปน็ โครงสร้างใหญ่ ซึ่งจะประกอบด้วยโครงสร้างยอ่ ยๆ หรอื นกั วชิ าการบาง
ท่านก็เรียกว่า สถาบัน ได้แก่ โครงสร้างครอบครัว โครงสร้างประชากร โครงสร้างเศรษฐกิจ โครงสร้าง
การเมอื ง โครงสรา้ งศาสนา
โครงสร้างครอบครัวและประชากร มักจะศึกษาควบคู่กัน แต่หากพิจารณาเฉพาะโครงสร้าง
ประชากรจะใหค้ วามสนใจวา่ ชมุ ชนประกอบดว้ ยผคู้ นในลกั ษณะใด เพศ อายุ อาชพี การศกึ ษา สถานภาพ
ทง้ั เรอ่ื งเศรษฐกจิ รวมถงึ การแตง่ งาน สว่ นโครงสรา้ งครอบครวั จะพจิ ารณาวา่ ภายในชมุ ชนจะมโี ครงสรา้ ง
ครอบครัวเด่ียวหรอื ครอบครวั ขยาย หรือเปน็ ครอบครัวแบบใหม่ท่อี าจขาดพอ่ หรอื แม่
โครงสรา้ งเศรษฐกิจจะให้ความสนใจต่อระบบการผลิต การแพร่กระจาย และการบริโภคในชุมชน
ว่า มลี กั ษณะเชน่ ไร ชมุ ชนมกี ารผลติ ใชแ้ รงงาน ทุนท่ใี ชเ้ ป็นอยา่ งไร หากชุมชนมลี กั ษณะทีท่ ันสมยั ระบบ
เศรษฐกจิ กจ็ ะทันสมัย ใชเ้ ทคโนโลยี มีการลงทนุ สงู และแพร่กระจายสินคา้ ไดก้ ว้างไกล
โครงสร้างทางการเมือง จะให้ความสนใจว่า ภายในชุมชนจะมีการปกครองเป็นอย่างไร ใครมี
อ�ำนาจในการควบคุม การวางระเบียบและกฎเกณฑ์ต่างๆ ในชุมชน การจัดล�ำดับข้ันในการควบคุม ใน
ขณะท่ีโครงสร้างทางการเมืองเป็นการควบคุมโดยตรง ในทางกลับกันยังมีโครงสร้างทางศาสนา คอยท�ำ
หน้าทคี่ วบคุมจิตใจคนในชุมชน ท้งั นี้ โครงสรา้ งทางศาสนาอาจมไิ ด้หมายถึงศาสนาพุทธ-อสิ ลาม-ครสิ ต์
แตอ่ าจหมายความถึงความเชือ่ เรื่องผีทีท่ ำ� หน้าท่คี วบคมุ ได้อีกดว้ ย
การศกึ ษาโครงสร้างสังคม จะทำ� ใหเ้ หน็ ว่า ภายในชุมชนมโี ครงสรา้ งย่อยประกอบเป็นโครงสรา้ ง
ชุมชนอย่างไรแล้ว ยังท�ำให้เห็นด้วยว่า ชุมชนน้ีมีการด�ำรงอยู่ได้อย่างไร อะไรคือทุนหลักที่ท�ำให้ชุมชน
