Page 24 - ไทยศึกษา
P. 24
๕-14 ไทยศกึ ษา
๑. ไพรส่ ม ไพรห่ ลวงแรงงาน
๒. ไพร่หลวง
ไพร่สว่ ยสงิ่ ของ
ไพรส่ ่วย ไพร่สว่ ยเงนิ
ภาพที่ ๕.๓ การจดั ระเบยี บสังคมไทยในสมยั จารตี เน้นทก่ี ารควบคุมกำ� ลังคนหรอื แรงงานไพร่
เพื่อจัดสรรและเกณฑ์ไปใชใ้ หเ้ กดิ ประโยชน์สูงสดุ ตอ่ อาณาจักร
๒. วิธีการควบคุมไพร่
หลักเกณฑ์ที่ใช้ในการควบคุมไพร่น้ัน สายชล สัตยานุรักษ์ กล่าวว่า ใช้หลักการควบคุมจัดสรร
ก�ำลงั คนหรอื แรงงานให้เกิดประโยชน์ต่อรัฐมากท่สี ุดเท่าท่จี ะมากได้ ขณะเดยี วกนั ก็ต้องยอมให้มลู นายได้
มีส่วนใช้ประโยชน์จากแรงงานเหล่าน้ีในระดับที่พวกมูลนายพึงพอใจและยอมรับได้เช่นกัน พร้อมกันนั้นก็
ต้องให้พวกไพร่มีโอกาสใช้แรงงานของตนในการท�ำมาหากินเลี้ยงชีพด้วย ส่วนในด้านวิธีการควบคุมนั้น
ในระยะแรกคงใช้วิธีการควบคุมจัดสรรท่ีใช้กันในล้านนา สุโขทัย และรัฐไทยอื่นๆ กล่าวคือ จัดไพร่เป็น
หมวดหมู่ เป็นจำ� นวนสิบ รอ้ ย พัน หมื่น ให้สังกัดต่อเจ้าหม่หู รอื มูลนายซ่งึ ดำ� รงตำ� แหนง่ หวั สบิ หวั ปาก
หัวพนั หวั หมนื่ ตามล�ำดบั โดยเจ้าหมู่หรอื มลู นายเหล่านม้ี กี ารบงั คบั บญั ชาตามล�ำดับชน้ั
ในระยะตอ่ มาวธิ กี ารควบคมุ ได้พฒั นาใหร้ ดั กุมซบั ซอ้ นมากขนึ้ โดยกำ� หนดใหเ้ จา้ หมหู่ รือมลู นาย
ระดับต่างๆ ทลี่ ดหล่นั กันมาตามล�ำดับช้นั สังกดั กรมกองในส่วนกลาง กรมกองเหลา่ น้ีจะมีขุนนางระดับสูง
ในสว่ นกลางเปน็ ผู้ควบคมุ ดแู ลและข้ึนตรงต่อพระมหากษัตรยิ ์ซึง่ เปน็ ผบู้ งั คบั บญั ชาสงู สุด สว่ นพวกไพรใ่ น
หวั เมอื งใหญร่ อบนอกกข็ น้ึ ตอ่ เจา้ หมหู่ รอื มลู นายในหวั เมอื งนน้ั ๆ ซงึ่ เจา้ หมหู่ รอื มลู นายเหลา่ นจี้ ะขนึ้ กบั เจา้
เมือง และเจ้าเมืองจะข้ึนกับพระมหากษัตริย์ที่เมืองหลวงอีกต่อหน่ึง การเกณฑ์แรงงานไพร่หัวเมืองใหญ่
รอบนอกจงึ ตอ้ งผา่ นเจา้ เมอื งโดยตรง สว่ นไพรใ่ นเมอื งรอบๆ ราชธานเี กณฑโ์ ดยผา่ นกรมกองในเมอื งหลวง
(สายชล สัตยานุรักษ์, ๒๕๓๓, น. ๑๓-๑๔)
ในสมยั ธนบรุ แี ละสมยั รตั นโกสนิ ทรย์ งั คงอาศยั ตน้ เคา้ ของระบบไพรส่ มยั อยธุ ยาในการควบคมุ กำ� ลงั
คน เพียงแต่ได้เพ่ิมมาตรการใหม่บางประการเพื่อให้การควบคุมมีประสิทธิภาพ สอดคล้องกับสภาพ-
แวดล้อมทางสงั คมท่ีเปล่ียนแปลงแตกตา่ งไปจากสมัยอยธุ ยา มาตรการเหลา่ น้มี ีอาทิ การสักไพร่ การลด
เวลาเกณฑ์แรงงานของไพร่หลวง การเรียกเกณฑ์แรงงานจากไพร่สม และการโอนไพร่สมของมูลนายมา
เปน็ ไพร่หลวง
การสักไพร่ เปน็ มาตรการทีเ่ กิดขนึ้ เพอ่ื แกไ้ ขปญั หาไพร่หนีจากสงั กดั มาตรการน้ีได้เร่มิ ใช้ต้ังแต่
พ.ศ. ๒๓๑๖ ในสมยั ธนบรุ ี และในปตี อ่ มา (พ.ศ. ๒๓๑๗) ไดม้ กี ารออกกฎหมายทรี่ ะบใุ หไ้ พรท่ กุ คนตอ้ งสกั
ชอ่ื เมอื งและชอื่ มลู นายไวท้ ข่ี อ้ มอื เดมิ หลกั ฐานทชี่ บ้ี อกวา่ ผใู้ ดเปน็ ไพร่ สว่ นใหญจ่ ะอยทู่ บี่ ญั ชที ะเบยี นไพรพ่ ล
ทก่ี รมกองตา่ งๆ จดั ทำ� ขนึ้ เรยี กกนั วา่ บญั ชหี างวา่ ว การสกั ไพรท่ �ำใหส้ ง่ิ ทบ่ี ง่ บอกความเปน็ ไพรจ่ ะตดิ ตาม
ตวั ไพรไ่ ปทุกหนทกุ แหง่
