Page 129 - การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค
P. 129
การเสริมพลังในก ารส่งเสริมสุขภาพและก ารป้องกันโรค 5-17
เรอ่ื งที่ 5.2.1
กระบวนการเสรมิ พลังช มุ ชน
การด ำเนินง านส าธารณสุขโดยใชช้ ุมชนเป็นฐ าน (Community-Based Approach) กลายเป็นก ลวิธสี ำคัญใน
การด ำเนินง านส ่งเสริมสุขภ าพแ ละป ้องกันโรค ซึ่งเป็นการด ำเนินง านท ีใ่หค้ วามส ำคัญก ับภ ายนอกต ัวบ ุคคล เช่น ปัจจัย
ด้านส ังคม เศรษฐกิจ และส ิ่งแ วดล้อมท ี่เป็นต ัวก ำหนดส ุขภาพข องบ ุคคลในช ุมช นน ั้นๆ แทนที่จ ะด ำเนินก ารโดยเน้นท ี่
ปัจจัยด ้านพ ฤติกรรมในร ะดับป ัจเจกบุคคลแ ต่เพียงอ ย่างเดียว การใช้ช ุมชนเป็นฐ านในก ารเปลี่ยนแปลงน ี้ม ีป ระโยชน์
คอื ทำใหก้ ารพ ฒั นาส ุขภาพม กี ารใชท้ นุ แ ละท รัพยากรข องช มุ ชนเป็นศ นู ย์กลาง กอ่ ใหเ้กิดก ารเสริมพ ลงั ช มุ ชน และท ำให้
หลีกเลี่ยงก ารก ล่าวโทษประชาชน (Victim-Blaming) ว่า ไม่ต ระหนักไม่สนใจดูแลสุขภาพข องต นเอง
การส ่งเสริมสุขภ าพแ ละป ้องกันโรคโดยใช้ช ุมชนเป็นฐ านท ี่ได้ร ับค วามน ิยมอ ย่างแ พร่ห ลายค ือ การเสริมพ ลัง
ชุมชนท ีม่ ุ่งก ารส ่งเสริมศ ักยภาพ หรือค วามส ามารถข องช ุมชนในก ารร ะบปุ ัญหา และข ับเคลื่อนก ารแ ก้ไขป ัญหาท ีช่ ุมชน
เผชิญอยู่ เพื่อให้เกิดการพัฒนาส ุขภาพ
กระบวนการเสริมพ ลัง (Empowering Process) เป็นการสร้างหรือหยิบย ื่นโอกาสให้ประชาชน ได้ก ำหนด
เป้าหมายของตนเอง และตัดสินใจในเรื่องที่ส่งผลต่อชีวิตของตน โดยกระบวนการดังกล่าวประกอบด้วยชุดของ
ประสบการณ์ที่ทำให้บุคคลเรียนรู้ถึงความเชื่อมโยงระหว่างเป้าหมายที่ต้องการกับวิธีการที่จะทำให้เป้าหมายบรรลุ
มีความสามารถในการเข้าถึงและควบคุมทรัพยากรมากขึ้น และทำให้บุคคล องค์กรและชุมชนสามารถกำหนดชีวิต
ของตนเองไ ด้
กระบวนการพ ื้นฐ านข องการเสริมพลังคือ การทำให้บุคคลส ามารถค วบคุมช ีวิตตนเอง เข้าถึงทรัพยากร และ
มีความเข้าใจในส ิ่งแวดล้อมท างสังคมแ ละการเมืองที่ส่งผลต่อช ีวิตข องต น (Zimmerman, 1995) โดยกระบวนการ
เสริมพ ลังช ุมชนค วรป ระกอบด ้วยโอกาสท ี่จ ะพ ัฒนาแ ละฝ ึกท ักษะ การเรียนร ู้เกี่ยวก ับก ารพ ัฒนาแ ละจ ัดการท รัพยากร
การทำงานร่วมกับผู้อื่นเพื่อให้บรรลุเป้าหมายที่ต้องการร่วมกัน การขยายเครือข่ายการสนับสนุนทางสังคม และ
การพ ัฒนาภ าวะผู้นำ
กระบวนการมีส่วนร่วมนับสิ่งสำคัญของกระบวนการเสริมพลัง โดยสนับสนุนให้ชุมชนมีบทบาทสำคัญใน
โครงการที่ส่งผลต่อชีวิตของตน ได้แก่ การมีส่วนร่วมในการระบุปัญหา การพัฒนาโครงการให้มีความสอดคล้อง
กับชุมชน การดำเนินการโครงการ และการร่วมประเมินผลกระบวนการและผลลัพธ์ของโครงการ ทั้งนี้ผู้เชี่ยวชาญ
หลายค นได้ก ล่าวถึงการว ิจัยเชิงปฏิบัติก ารแ บบม ีส่วนร ่วม (Participatory Action Research) ว่า เป็นกระบวนก าร
เสริมพ ลังเช่นกัน เนื่องจากเป็นการว ิจัยที่ให้โอกาสส มาชิกชุมชนร ่วมในการแ ก้ไขป ัญหา ได้ร ับการพัฒนาท ักษะ ได้ร ับ
การพัฒนาให้รู้เท่าทันสิ่งแวดล้อมทางสังคมและการเมือง และสร้างระบบการร่วมมือสนับสนุนกัน อาจกล่าวได้ว่า
การว ิจัยเชิงป ฏิบัตกิ ารแ บบม สี ่วนร ่วมเป็นเครื่องม ือส ำคัญในก ารเปลี่ยนแปลงส ังคม ในข ณะเดียวกันจ ะส ร้างศ ักยภาพ
ให้แก่ชุมชนด้วย
ทั้งนี้ชุมชนที่มีศักยภาพสูงจะมีลักษณะคือ ประชาชนมีส่วนร่วมสูง มีสิ่งแวดล้อมที่ปลอดภัย มีระบบ
การศึกษาที่มีประสิทธิภาพ มีภาวะเศรษฐกิจที่มีเสถียรภาพ และมีผู้แทนของรัฐบาลที่มีความสามารถและตรวจสอบ
ได้ (Goodman, et al., 1998)
ลิขสทิ ธ์ขิ องมหาวทิ ยาลัยสโุ ขทัยธรรมาธริ าช
