Page 228 - การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค
P. 228
8-62 การส่งเสริมสุขภาพและการป้องกันโรค
เร่ืองท่ี 8.3.1
แนวคดิ เก่ยี วก ับการการย ดึ ม น่ั แ ละการค งอ ยขู่ องการเปลีย่ นแปลง
พฤติกรรมวิถีการด ำเนนิ ช วี ติ ทเี่ กยี่ วข้องก ับโรคไ ม่ต ดิ ตอ่
ในโรคไมต่ ดิ ตอ่ เรือ้ รงั ท สี่ ำคญั ห ลายโรค เชน่ โรคห วั ใจแ ละห ลอดเลอื ด โรคป อดอ ดุ ก ัน้ เรือ้ รงั และโรคเบาหวาน
เป็นต้น การป้องกันและควบคุมโรคในผู้ที่ไม่มีความเสี่ยงและมีความเสี่ยงสูง รวมทั้งในผู้ป่วยด้วยโรคดังกล่าว
การเปลี่ยนแปลงพ ฤติกรรมว ิถีก ารด ำเนินช ีวิตเพื่อส ุขภาพเป็นเป้าห มายส ำคัญข องก ารด ำเนินก าร อย่างไรก ็ตาม แม้ว่า
เมือ่ บ คุ คลส ามารถเปลีย่ นแปลงพ ฤตกิ รรมว ถิ กี ารด ำเนนิ ช วี ติ เพือ่ ส ขุ ภาพข องต นไดแ้ ลว้ แตก่ ารด ำรงร กั ษาใหพ้ ฤตกิ รรม
ทเ่ีปลยี่ นแปลงแล้วน ั้นคงอ ยู่และไมห่ วนก ลับไปท ำพฤติกรรมก ่อนห น้าน น้ั ซำ้ อกี เปน็ ปญั หาและค วามท า้ ทายท่ีสำคญั ย ิ่ง
1. คำจ ำกดั ค วามข องก ารค งอ ยขู่ องพ ฤตกิ รรมว ถิ กี ารด ำเนนิ ช วี ติ เพอ่ื ส ขุ ภาพ ตามต ัวแ บบแ นวคิดข องท ฤษฎี
หลายท ฤษฎี หรือท ฤษฎีข องร ะยะต ่างๆ ของก ารเปลี่ยนแปลง (Transtheoretical Model or the Stages of Change
Theory) อธิบายว ่า เมื่อก ารเปลี่ยนแปลงข องพฤติกรรมดำเนินต ิดต่อกันนาน 6 เดือน บุคคลจ ะได้รับก ารพ ิจารณาว่า
มีการเปลี่ยนแปลงพ ฤติกรรมอยู่ในระยะของการดำรงอยู่/การคงอยู่ของการทำพฤติกรรม (Maintenance Stage)
และเมื่อบุคคลดำรงไว้ซึ่งพฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงนั้นได้นานมากกว่า 5 ปี โดยไม่มีความอยากใดๆ ที่จะกลับไปทำ
พฤติกรรมท ี่ไม่ด ีต ่อส ุขภาพ และม ีค วามเชื่อม ั่นในค วามส ามารถข องต นเต็มร ้อยในก ารท ำพ ฤติกรรมท ี่ด ีต ่อส ุขภาพน ั้น
ได้ส ำเร็จ บุคคลน ั้นจ ะได้ร ับก ารพ ิจารณาว ่า มีก ารเปลี่ยนแปลงพ ฤติกรรมอ ยู่ในร ะยะส ุดท้ายท ี่ไม่ห วนก ลับ (Terminal
Stage) (Prochaska and Velicer, 1997)
Wing and Hill (2001) ให้ค ำจำกัดค วามว ่า ผู้ดำรงรักษาก ารลดน ้ำห นักต ัวได้ประสบผลส ำเร็จ (Successful
Weight Loss Maintainers) คือ บุคคลผู้ที่ลดน ้ำห นักได้อย่างน้อยท ี่สุด ร้อยละ 10 ของน ้ำหนักต ัวของต น และร ักษา
ระดับน้ำหนักต ัวที่ล ดล งแล้วน ั้นไว้ได้นานอย่างน้อยท ี่สุด 1 ปี ทั้งนี้ คำจ ำกัดค วามนี้มีหลายด ้านท ี่น่าสังเกต ดังนี้
ประการแ รก คำจ ำกดั ค วามม เี งือ่ นไขว า่ การล ดน ำ้ ห นกั น ัน้ ต อ้ งเปน็ ค วามต ัง้ ใจท จี่ ะท ำ (Intentionally) งานว จิ ยั
หลายเรื่องบ ่งบ อกว ่า การลดน้ำห นักตัวโดยไม่ต ั้งใจที่จะทำนั้นเกิดข ึ้นบ่อยม ากและอาจม ีสาเหตุแ ละมีผลส ืบเนื่องตาม
มาท ี่แตกต่างก ัน (French and Jeffery, 1995) ดังน ั้น เป็นส ิ่งสำคัญท ี่ต้องรวมความต ั้งใจท ี่จะทำไว้ (Intentionality)
ในค ำจำกัดค วามด ้วย
ประการท สี่ อง เกณฑ์ก ารล ดน้ำห นัก ร้อยละ 10 ของน้ำห นักตัวทั้งหมดที่กำหนดไว้ เพราะน้ำห นักต ัวที่ลดลง
ในข นาดนี้ส ามารถทำให้เกิดสภาวะที่ด ีขึ้นอย่างม ากในป ัจจัยเสี่ยงส ำหรับโรคเบาห วานแ ละโรคหัวใจ ถึงแ ม้ว่า ร้อยละ
10 ของน ้ำห นักต ัวที่ลดล งอ าจไม่ทำให้ผ ู้ม ีภาวะอ ้วนกลับไปส ู่ภาวะไม่อ้วนได้ แต่ผ ลกระทบต่อส ุขภาพในโรคไม่ต ิดต่อ
เรื้อรังของร้อยละ 10 น้ำหนักตัวที่ล ดล งม ีหลักฐ านท ี่เชื่อถือได้ (Williamson et al., 1995)
ประการส ดุ ทา้ ย เกณฑช์ ่วงร ะยะเวลา 1 ปขี องก ารร ักษาร ะดับก ารล ดน ้ำห นักต ัว ร้อยล ะ 10 ไดร้ ับก ารเสนอแ นะ
ไว้ตามเกณฑ์ข องสถาบันก ารแ พทย์ (Institution of Medicine) (National Heart, Lung, and Blood Institute,
1998) เป็นท ี่ชัดเจนว ่า ผู้ป ระสบผ ลส ำเร็จในก ารล ดน ้ำห นักต ัวส ่วนม ากส ามารถด ำรงร ักษาก ารล ดน ้ำห นักต ัวไว้ได้น าน
มากกว่า 1 ปี แต่ก ารเลือกเกณฑ์ช่วงระยะเวลา 1 ปี อาจก ระตุ้นการว ิจัยเกี่ยวกับปัจจัยเสี่ยงต ่างๆ ซึ่งช่วยให้บ ุคคลผู้ท ี่
ลดน้ำห นักต ัวของต นได้นาน 1 ปี สามารถดำรงร ักษาก ารลดลงข องน้ำห นักตัวไว้ได้เป็นระยะเวลาน านย ิ่งขึ้นไปอีก
ลขิ สทิ ธิข์ องมหาวทิ ยาลัยสโุ ขทยั ธรรมาธิราช
