Page 154 - พฤติกรรมมนุษย์และจริยธรรมทางเศรษฐกิจและธุรกิจ
P. 154
12-24 พฤติกรรมม นุษย์แ ละจ ริยธรรมท างเศรษฐกิจและธุรกิจ
อย่างไรก็ตาม ตามแนวคิดของแนสส์ ผู้ที่เชื่อในประเด็นข้างต้นจะเป็นผู้สนับสนุนนิเวศวิทยาเชิงลึก แต่ไม่
จำเป็นต้องมีโลกทัศน์เหมือนกันหรือเชื่อในนิเวศปรัชญา (ecosohpy) เหมือนกันหมด ผู้ที่เชื่อในนิเวศวิทยาเชิงลึก
สามารถม ีแ นวคิดทางป รัชญาห รือศ าสนาท ี่ห ลากห ลายได้ ทั้งนี้ข ึ้นอยู่ก ับ ปทัสถ านท างจ ริยธรรมพื้นฐาน (fundamen-
tal ethical norm) ที่เรียกว่า การทำให้เกิดขึ้นด ้วยต ัวเอง (self-realization) นักป รัชญาช ื่อ ฟอกซ์ (Fox, 1990) ได้
นำแ นวคิด “การท ำให้เกิดขึ้นด้วยตัวเอง” เข้ามาพ ิจารณาในปรัชญาทางน ิเวศของตนเอง ที่เรียกว่า “นิเวศวิทยาข้าม
บุคคล” (transpersonal ecology) ฟอกซ์ มองว ่าจริยธรรมด ้านสิ่งแวดล้อมไม่ได้เกี่ยวข้องกับก ารกำหนดความรับ
ผิดช อบหรือภ าระห น้าที่ต ่อสิ่งแ วดล้อม แต่เกี่ยวข้องกับก ารทำให้เกิด “จิตสำนึกทางน ิเวศ” (the realization of an
“ecological consciousness”) ฟอกซ์เห็นด้วยกับแ นสส์ว่า จิตสำนึกด ังกล่าวเกี่ยวข้องกับการร ะบุตัวต นข องโลกที่
ไม่ใช่ม นุษย์ให้กว้างม ากท ี่สุดท ี่จ ะเป็นไปได้ ดังน ั้น ความว ิตกก ังวลทางจ ริยธรรมที่เป็นม าในการก ำหนดห ลักก ารแ ละ
ความรับผิดชอบหรือภาระหน้าที่จึงกลายเป็นสิ่งที่ไม่จำเป็น เนื่องจาก เมื่อจิตสำนึกดังกล่าวได้เกิดขึ้นแล้ว จิตสำนึก
นั้นโดยธ รรมชาติก ็จะป กป้องส ิ่งแ วดล้อมแ ละป ล่อยให้สิ่งแวดล้อมเจริญง อกงามต่อไปได้
2.2 นเิ วศวิทยาสังคม (social ecology) นิเวศวิทยาส ังคมมีมุมม องร่วมกับน ิเวศวิทยาเชิงลึกว ่า พื้นฐานข อง
วิกฤตทางส ิ่งแวดล้อมเกิดจ ากอ ุดมการณ์ท ี่ครอบงำ (dominant ideology) ของสังคมต ะวันต กส มัยใหม่ ดังน ั้น การ
แก้ไขป ัญหาว ิกฤตทางส ิ่งแ วดล้อม จึงจ ำเป็นต้องเป็นการแ ก้ไขอุดมการณ์หลัก แต่ไม่ใช่การแก้ไขโดยว ิธีก ารทำให้เกิด
ดว้ ยต นเอง (self-realization) แตด่ ้วยก ารท ำใหก้ ารค รอบงำห ายไป (the absence of domination) นกั ป รชั ญาท ีเ่ขียน
เกี่ยวกับการค รอบงำ ชื่อ บุค ชิน (Bookchin, 1982) มองว ่า ปัญหาสิ่งแวดล้อม เป็นสิ่งที่เกี่ยวข้องโดยตรงก ับปัญหา
สังคม โดยเฉพาะป ัญหาลำดับช ั้นของอ ำนาจ (the hierarchies of power) ที่เป็นอ ยู่ในสังคมสมัยใหม่ ลำดับชั้นของ
อำนาจน ีส้ นับสนุนใหเ้กิดค วามส ัมพันธแ์ บบล ำดับช ั้น (a hierarchical relationship) ระหว่างม นุษยแ์ ละโลกธรรมช าติ
อุดมการณ์ท ี่เกี่ยวข้องก ับต ลาดเสรีท ำให้เกิดล ำดับช ั้นด ังก ล่าว และท ำให้ม นุษย์แ ละโลกธรรมช าติถ ูกล ดฐ านะล งก ลาย
เป็นเพียงสินค้าในตลาด บุค ชินได้โต้แย้งว่า ภายใต้ต ลาดเสรีนั้น ในค วามเป็นจริง ทั้งมนุษย์แ ละธรรมชาติต้องพึ่งพา
ซึ่งกันแ ละก ัน ดังนั้น ข้อโต้แ ย้งด ังกล่าวค่อนข ้างแ ตกต ่างไปจากแ นวคิดข องมาร์กซ์ ที่ว่าอ ิสรภาพข องค นขึ้นอยู่กับการ
ครอบงำโลกธรรมชาติอย่างส มบูรณ์ด ้วยเทคโนโลยี สำหรับบุค ชินมองว ่า แนวคิดข องมาร์กซ์เป็นการเกี่ยวข้องกับการ
แยกส ่วนมนุษย์อ อกจากธรรมชาติที่ป รากฏอยู่ในอ ุดมการณ์ทางท ุนนิยม มนุษย์ต้องต ระหนักว ่า ตนเองเป็นส ่วนหนึ่ง
ของธ รรมชาติ ไม่ได้แยกส่วนอ อกม า ดังนั้น สังคมมนุษย์และค วามส ัมพันธ์ระหว่างมนุษย์แ ละธ รรมชาติ จึงส ามารถ
พิจารณาจากความสัมพันธ์ที่ไม่มีลำดับชั้น (the non-hierarchical relations) ที่พบอยู่ในโลกธรรมชาติ ตัวอย่าง
เช่น บุคชินได้ช ี้ให้เห็นว่า ภายในระบบนิเวศ ไม่มีตระกูลสิ่งมีชีวิต (species) ใดจะม ีความส ำคัญเหนือกว่าตระกูลสิ่ง
มีชีวิตอื่น แต่ในด้านความสัมพันธ์นั้น เป็นความสัมพันธ์ที่มีต่อกันและกัน การพึ่งพากันและการไม่มีลำดับชั้นทาง
ธรรมชาติ จึงเป็นการให้แ ผนผัง (a blueprint) สำหรับสังคมม นุษย์ที่ไม่มีลำดับชั้น (a non-hierarchical human
society) สำหรับร ัฐที่ม ีอ ำนาจจากการเป็นศ ูนย์กลางการบ ริหาร ก็เป็นเพียงหน่วยง านหนึ่งที่ส ามารถทำการค รอบงำได้
ดังน ั้น เพื่อท ี่จ ะก ำจัดล ำดับช ั้น การแ ปลงส ภาพจ ะต ้องเกิดข ึ้นโดยเริ่มห น่วยง านท ี่เล็ก คือ เริ่มจ ากภ ายในช ุมชนท ้องถ ิ่น
ชุมชนเหล่านี้จะม ีพื้นฐ านในการท ำเกษตรแ บบยั่งยืน การม ีส่วนร ่วมตามแ นวทางป ระชาธิปไตย และอิสรภาพจากก าร
ไม่มีก ารครอบงำ ดังนั้น ไม่เพียงแ ต่ธรรมชาติจะช่วยท ำให้ชุมชนมนุษย์มีความมั่งคั่งและเท่าเทียมก ัน สังคมท ี่แปลง
สภาพย ังท ำให้เกิดค วามส ัมพันธ์ก ับธ รรมชาติม ากย ิ่งข ึ้น ประเด็นห ลังน ี้แ สดงถ ึงแ นวคิดในท างบ วกข องบ ุค ชินเกี่ยวก ับ
ขีดค วามส ามารถข องม นุษยชาตใินก ารแ ก้ป ัญหาว ิกฤตส ิ่งแ วดล้อม บุค ชินไม่ได้ค ิดว ่าม นุษยชาตเิป็นส าเหตทุ ี่ท ำใหเ้กิด
วิกฤตท างส ิ่งแ วดล้อม แต่ค วามส ัมพันธ์ภายในส ังคมต่างห ากที่เป็นส าเหตุ ด้วยเหตุน ี้บ ุค ชินจ ึงไม่เห็นด้วยอ ย่างร ุนแรง
ต่อก ารต่อต ้านม นุษย์น ิยม (anti-humanism) ที่ป รากฏอ ยู่ในแนวคิดของนิเวศวิทยาเชิงล ึก
ลิขสทิ ธ์ิของมหาวิทยาลยั สโุ ขทัยธรรมาธิราช
