Page 239 - พฤติกรรมมนุษย์และจริยธรรมทางเศรษฐกิจและธุรกิจ
P. 239
เศรษฐศาสตร์แนวพุทธกับจ ริยธรรมในทางเศรษฐกิจแ ละธุรกิจ 15-9
ค่าน ิยมหรือคุณค่าท างจิตใจในแง่ของความดี ความช ั่ว ที่เรียกว ่าจริยธรรมแ ล้ว เศรษฐศาสตร์ยังม ีความสัมพันธ์ก ับ
ธรรมใ นแง่ของสัจธรรมด้วย
ธรรมในแ งข่ องส ัจธรรมน กี้ ค็ ือ ธรรมดาข องธ รรมชาติ คอื ทุกส ิ่งอ นั ร วมถ งึ ความเป็นจ ริงต ามธ รรมชาติ กฎข อง
ธรรมชาติ หน้าทขี่ องม นุษยท์ ีจ่ ะต ้องก ระทำใหถ้ ูกต ้องส อดคล้องก ับก ฎข องธ รรมชาติ รวมถ ึงผ ลท ีจ่ ะเกิดต ามม าจ ากก าร
กระท ำน ั้น (พุทธทาสภิกขุ 2537) ธรรมจึงต้องมีอยู่ในกิจกรรมทุกอย่างข องม นุษย์รวมทั้งกิจกรรมท างเศรษฐกิจ ธรรม
ในแ ง่ส ภาวธรรมหรือส ัจธรรมน ี้มีความสำคัญ เนื่องจากว่าเป็นแก่น เป็นเนื้อหาของเศรษฐศาสตร์เอง ธรรมในที่นี้ก ็คือ
ความจ ริง ในแ ง่ของก ระบวนการแ ห่งเหตุป ัจจัยต ามธ รรมชาติ ถ้าหากว่าเศรษฐศาสตร์ร ู้ เข้าใจ และป ฏิบัติก ารไม่ทั่วถึง
ไมต่ ลอดส ายก ระบวนการข องเหตปุ จั จยั แ ลว้ วชิ าเศรษฐศาสตร์ กจ็ ะไมส่ ามารถแ กป้ ญั หาแ ละบ รรลวุ ตั ถปุ ระสงคข์ องก าร
เป็นเครื่องมือท ี่จะช ่วยสนับสนุนการมีช ีวิตที่ด ีง าม เพื่อพัฒนาคน พัฒนาสังคม รวมถ ึงรักษาค ุณภาพข องสิ่งแวดล้อม
ไปพร้อมๆ กันได้ เรียกว่าเป็น เศรษฐกิจที่ไม่ถูกธรรมในแง่ของสัจธรรม ในทางกลับกันถ้าหากว่าเศรษฐศาสตร์รู้
เข้าใจ และปฏิบัติการทั่วถึงตลอดสายกระบวนการของเหตุปัจจัยแล้ว วิชาเศรษฐศาสตร์ก ็จะสามารถแก้ปัญหาและ
บรรลวุ ัตถุประสงค์ข องก ารเป็นเครื่องม ือท ีจ่ ะช ่วยส นับสนุนก ารม ชี ีวิตท ีด่ งี าม เพื่อพ ัฒนาค น พัฒนาส ังคม รวมถ ึงร ักษา
คุณภาพของส ิ่งแวดล้อมไปพร้อมๆ กัน เรียกว่าเป็น เศรษฐศาสตร์ท ี่ถูกธ รรมในแง่ของสัจธรรม
ในก ารอ ธิบายสภาวะข องส รรพส ิ่งในร ูปข องธ รรม หลักธ รรมของพ ุทธศ าสนาได้พ ยายามท ำให้ม นุษย์เข้าใจถึง
ธรรมชาติแ ละกฎของธรรมชาติอันเป็นต ัวก ำหนดการด ำเนินไปข องท ุกๆ สิ่ง โดยพิจารณาบ นหลักข อง อิทัปปัจจัยต า7
หรือป ฏิจ จส มุป บาท8 เพื่อท ี่จ ะให้เข้าใจถ ึงห ลักก ารอ ิงอ าศัยซ ึ่งก ันแ ละก ันข องส ิ่งต ่างๆ และช ี้ให้เห็นถ ึงก ารเปลี่ยนแปลง
ของส รรพส ิ่งท ีไ่มส่ ามารถด ำรงต นอ ยไู่ ดอ้ ย่างถ าวรบ นก ฎไตรลักษณ์ ตลอดจ นใหค้ วามส ำคัญก ับก ารท ำความเขา้ ใจแ ละ
ศึกษาค วามเป็นไปภ ายในต ัวม นุษย์ท ี่เป็นต ัวก ระตุ้นให้เกิดท ุกข์ และห นทางแ ก้ไขด ้วยก ารค ้นหาเหตุป ัจจัย แสวงหาว ิธี
(มรรค) บนฐ านการพ ัฒนามนุษย์ด ัวย ศีล สมาธิ และปัญญา เพื่อเข้าสู่หนทางแ ห่งการด ับท ุกข์ (นิพพาน)
พุทธศาสนาพิจารณาความสัมพันธ์ระหว่างสรรพสิ่งต่างๆ บนหลักของการอิงอาศัยซึ่งกันและกันของสรรพ
สิ่งบนห ลักของปัจจัยการ (causal occurrence) ที่เรียกก ันว ่า อิทัปป ัจย าตา (mode of dependency) ที่พ ิจารณาว่า
ปัญหาห รือป รากฏก าร ณ์หนึ่งๆ เกิดขึ้นจ ากเหตุป ัจจัยท ี่มาประกอบก ันเป็นเหตุที่จะส ร้างผ ลหรือปรากฏ ก ารณ์น ั้นๆ ใน
ขณะเดียวกันผ ลท ี่เกิดข ึ้นก ็จ ะม ีป ฏิสัมพันธ์เป็นเหตุร ่วมส ร้างผ ลกร ะท บอ ันอ ื่นต ่อไปอ ีก ดังน ั้น เราจ ึงไม่ส ามารถท ำการ
พิจารณาแบบล ดทอนเพราะไม่มีเหตุปัจจัยอิสระต ัวใดตัวหนึ่งท ี่ส ร้างผลต ัวใดตัวห นึ่งโดยเฉพาะอ ย่างตายตัว หากแ ต่
ต้องอาศัยหลายปัจจัยร ่วมกัน และห ากขาดป ัจจัยร ่วมต ัวใดตัวห นึ่งไป ศักยภาพในการส ร้างผ ลหรือปรากฏก ารณ์นั้น
ก็จะไม่เกิดข ึ้น ทัศนะเช่นน ี้ก่อให้เกิดโลกทัศน์แ บบอ งค์รวม (holism)
โลกทัศน์แบบองค์รวมนี้ สิ่งทั้งหลายทั้งปวงเป็นธรรมชาติที่มีอยู่ในระบบความสัมพันธ์แห่งเหตุปัจจัยและ
มนุษย์ก ็เป็นส ่วนหนึ่งในร ะบบความส ัมพันธ์แห่งเหตุป ัจจัยข องธรรมชาติ มนุษย์จึงม ิใช่ศูนย์กลางของท ุกสิ่ง และมิใช่
เพียงชีวิตเดียวท ี่ม ีอ ยู่ในโลก หากเป็นเพียงส ่วนหนึ่งในส ายสัมพันธ์อันสลับซ ับซ ้อนธรรมชาติ เป็นเพียงสัตว์ร่วมโลก
กับสรรพสัตว์และสรรพชีวิตท ั้งมวล พุทธธ รรมจึงชี้ให้เห็นถึงส ภาพที่ม นุษย์จะต ้องอ ยู่อย่างกลมกลืนก ับธรรมชาติให้
7 สิ่งทั้งห ลายอ าศัยกันจ ึงเกิดขึ้นพรั่งพ ร้อม คือ เมื่อมีสิ่งนี้ สิ่งน ี้จึงม ี เพราะส ิ่งนี้เกิดขึ้น สิ่งนี้จึงเกิดขึ้น เมื่อสิ่งน ี้ไม่มี สิ่งนี้จึงไม่มี เพราะ
สิ่งนี้ดับ สิ่งนี้จ ึงดับ (พระธ รรมปิฎก 2538)
8 ปฏิจจสมุปบาทมาจากรากศัพท์ “ปฏิจะ” แปลว่า อาศัย และ “สมุปบาท” แปลว่า เกิดขึ้นครบถ้วน ปฏิจจสมุปบาทเป็นหลักธรรม
ที่แสดงความเป็นจริงเป็นกลางๆ ตามเหตุปัจจัย นั่นคือ สิ่งทั้งหลายนั้นอิงอาศัยซึ่งกันและกันเป็นไปตามเหตุปัจจัย เหตุปัจจัยทำให้ผลเกิดขึ้น
ผลจะเป็นอย่างไรก็เป็นไปตามเหตุปัจจัยนั้น สิ่งทั้งหลายมีความสัมพันธ์ซึ่งกันและกัน มิใช่ดำรงอยู่โดยลำพังตัวมันเอง สำหรับความสำคัญของ
ปฏิจจสมุปบาทนั้นจะเห็นได้จากพุทธพจน์ในพระไตรปิฎกที่ว่า “ผู้ใดเห็นปฏิจจสมุปบาท ผู้นั้นย่อมเห็นธรรม ผู้ใดเห็นธรรม ผู้นั้นย่อมเห็น
ปฏิจ จสมุปบาท”
ลขิ สทิ ธิ์ของมหาวทิ ยาลัยสโุ ขทยั ธรรมาธริ าช
