Page 12 - สังคมโลก
P. 12
3-10 สังคมโลก
ในด้านการเมือง ภายใต้ความสัมพันธ์ผ่านระบบฟิวดัล โดยหลักการแล้ว กษัตริย์อยู่ในฐานะเจ้าของที่ดิน
ทั้งหมดในพระราชอาณาจักร ทำสัญญาแบ่งที่ดินให้กับขุนนางถือครอง ในลักษณะความสัมพันธ์แบบเจ้ากับข้า
(lord-vassal relationship) และข ุนนางก ็จ ะน ำท ี่ดินไปแ บ่งให้ค นในส ังกัดท ำก ินอ ีกต ่อห นึ่ง โดยก ษัตริย์เหลือด ินแ ดน
ที่เป็นข องส ่วนพระองค์ไว้ด ูแลจัดการเอง ดินแดนทั้งหมดจ ึงเป็นป ระกอบไปด ้วย ดินแดนที่เป็นของส ่วนพระองค์ของ
กษตั รยิ ์ และด นิ แ ดนท จี่ ดั สรรใหข้ นุ นางแ บง่ ก นั ถ อื ค รอง* ความส มั พนั ธใ์ นล กั ษณะน จี้ งึ เปน็ ค วามส มั พนั ธร์ ะหวา่ งบ คุ คล
คือร ะหว่างต ัวก ษัตริย์ก ับต ัวข ุนนางน ั้น โดยก ษัตริย์จ ะม อบท ี่ดินให้ด ูแล ในข ณะท ี่ข ุนนางผ ู้รับท ี่ดินไปจ ะต อบแทนด ้วย
ความจงรักภักดี โดยหลักการแล้วจึงดูเหมือนว่ากษัตริย์จะมีพระราชอำนาจเพราะถือว่าทรงเป็นเจ้าของที่ดินทั้งหมด
แต่ในความเป็นจริงเนื่องจากที่ดินทำกินเป็นสิ่งที่สืบทอดทางมรดก จึงสามารถถ่ายมอบให้กันได้** เมื่อประกอบกับ
การทำสงครามแย่งชิงดินแดนกันเองระหว่างขุนนาง ก็อาจทำให้ขุนนางบางคนมีที่ดินรวมกันมากกว่ากษัตริย์ก็เป็น
ได้*** เมื่อที่ดินเป็นที่มาของอำนาจทางเศรษฐกิจและกำลังคน พระราชอำนาจของกษัตริย์และอำนาจของขุนนางจึง
พิจารณาได้จากการครอบครองพื้นที่ว่าจะกว้างใหญ่แค่ไหน และมีความสามารถเพียงใดในการบริหารจัดการที่ดิน
ซึ่งในห ลายกรณีก ็สามารถท ำให้ข ุนนางม ีอ ำนาจมากกว่าก ษัตริย์ และยิ่งทำให้อำนาจข องกษัตริย์จ ำกัดล งไปอีก การท ี่
ขุนนางจ ะย อมรับท ำต ามพร ะร าชป ระสงคจ์ ึงข ึ้นอ ยูก่ ับก ารม ีพ ระร าชอ ำนาจเป็นส ำคัญ อำนาจท างการเมืองจ ึงม ีอ ยูอ่ ย่าง
กระจัดกระจายไม่ได้มีศ ูนย์กลางอ ำนาจที่แท้จ ริง
นอกจากนี้ ด้วยความสัมพันธ์ระหว่างกันในระบบฟิวดัลที่เป็นความสัมพันธ์ส่วนบุคคล การเมืองระหว่าง
ประเทศที่มีพื้นฐ านตัวแ สดงที่เป็นร ัฐจ ึงยังไม่สามารถมีได้ เนื่องจากยังไม่มีรัฐที่จ ะเป็นต ัวแสดง ตัวแสดงในส มัยกลาง
จึงเป็นเรื่องของต ัวบุคคลที่เป็นเจ้าท ี่ดินต่างๆ หรือโบสถ์เท่านั้น
การส ลายต วั ล งข องร ะบบฟ วิ ดลั เกดิ ข ึน้ จ ากห ลายส าเหต ุ ไมว่ า่ จ ะเปน็ ด า้ นเศรษฐกจิ ห รอื ด า้ นก ารเมอื ง กลา่ วค อื
ในสาเหตุทางเศรษฐกิจนั้น ระบบฟิวดัลที่การแลกเปลี่ยนค้าขายระหว่างกันเป็นไปได้อย่างยากลำบากเริ่มมีการ
เปลีย่ นแปลงไปเมื่อม สี งครามค รเู สด (ค.ศ. 1095-1272) ทที่ ำใหเ้กิดก ารเคลือ่ นไหวท างส งั คมในร ะดับท วปี อนั เนือ่ งจาก
สถานท รี่ บค อื น ครเยร ซู าเลม (Jerusalem) ในต ะวนั ออกกลาง แตผ่ เู้ ขา้ ร ว่ มม ตี ัง้ แตก่ ษตั รยิ ์ ขนุ นาง อศั วนิ และส ามญั ช น
ตั้งแต่ดินแดนบริเวณยุโรปเหนือ อังกฤษ สเปนไปจนทั่วยุโรป การเคลื่อนไหวของกองทัพขนาดใหญ่และการใช้
ยุทธภัณฑ์เป็นจ ำนวนม าก ทำให้จำเป็นต ้องมีระบบก ารเงินท ี่สามารถใช้ได้ท ั้งย ุโรปขึ้นมารองรับ จึงทำให้เกิดธ นาคาร
และการแลกเปลี่ยนทางเศรษฐกิจก็ขยายตัวตามมาด้วย เมืองหรือเสรีนครที่เป็นแหล่งของอุตสาหกรรมและการ
แ ลกเปลีย่ นท างเงนิ ก เ็ ริม่ เกดิ ข ึน้ เสรนี ครเหลา่ น เี้ องท ที่ ำใหพ้ นั ธะข องร ะบบฟ วิ ดลั อ อ่ นแอล ง เมือ่ ผ ทู้ ำก นิ ในท ีด่ นิ ไมพ่ อใจ
ที่จะอยู่ในท ี่ดินจึงเริ่มหนีเข้าไปยังต ัวเมืองเพื่อห าช ีวิตที่ดีก ว่าเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ คนในบรรดาเสรีนครหรือเมืองเหล่านี้เอง
ที่มีผลประโยชน์จากการแลกเปลี่ยนทางเศรษฐกิจซึ่งจะเป็นกำลังสำคัญให้กับกษัตริย์ในการต่อสู้กับขุนนางเจ้าที่ดิน
เพื่อร วบรวมอ ำนาจเข้าสู่อ งค์ก ษัตริย์แ ละสร้างร ัฐสมัยใหม่ขึ้น
สาเหตุทางการเมืองเกิดจากสภาพสงครามที่เกิดขึ้นในยุโรปตะวันตกเอง ระบบศักดินาที่ผู้เป็นข้า (vassal)
ต้องส ่งม อบค นแ ละเสบียงให้ก ับผ ู้เป็นน ายน ั้น ไม่ส ามารถท ี่จ ะท ำให้เพียงพ อเพื่อร องรับส งครามท ี่เกิดอ ย่างต ่อเนื่องได้
*มีอีกดินแดนหนึ่งซึ่งเป็นปัญหากับกษัตริย์คือที่ดินของโบสถ์ซึ่งพยายามจะเป็นอิสระจากพระราชอำนาจของกษัตริย์ โดยจะขึ้นตรง
ต่อพระส ันตะปาปาท ีก่ รุงโรมโดยตรง การเป็นด ินแ ดนท ีเ่สมือนเป็นอ าณาจักรข องค นอ ื่นในท ี่ดินข องต นเองจ ึงท ำใหก้ ษัตริยต์ ้องการข จัดส ภาพก ารณ์
ดังกล่าวโดยรวบอ ำนาจมาอ ยู่ภ ายใต้พระราชอ ำนาจข องพ ระองค์
**การถ่ายเทมอบให้กันว ิธีที่แพร่หลายที่สุดค ือก ารส ืบมรดกแ ละก ารนำมาเป็นสินสมรส
***ซึ่งก็เคยเกิดขึ้นมาแล้วในกรณีของกษัตริย์อังกฤษที่มีฐานะเป็นดยุคแห่งนอรมันดี (Duke of Normandy) จึงมีฐานะเป็นข้า
(vassal) ของก ษตั รยิ ฝ์ รัง่ เศสอ กี ท หี นึง่ และด ว้ ยก ารส มรสห รอื ก ารร บั ม รดกจ งึ ไดร้ บั ด นิ แ ดนต า่ งๆ ไมว่ า่ จ ะเปน็ อ อ็ งช ู (Anjou) อากแี ตน (Aquitaine)
ฯลฯ ทำให้พ ระเจ้าริชาร์ดท ี่หนึ่ง หรือริช าร์ดใจสิงห์ (Richard the Lion Heart, ค.ศ. 1157-1199) มีดินแดนมากกว่าพ ระเจ้าฟิล ิปท ี่สอง (Philip
II, ค.ศ. 1179-1223) ที่เป็นก ษัตริย์ฝรั่งเศสในข ณะนั้น
ลขิ สิทธ์ิของมหาวทิ ยาลัยสุโขทยั ธรรมาธิราช
