Page 63 - สังคมโลก

จักรวรรดินิยม 6-23

เรอ่ื งท่ี 6.2.1
จักรวรรดนิ ยิ มใหม่

ลักษณะ พัฒนาการ และปัญหาจากการก่อรูปของจกั รวรรดนิ ยิ มใหม่

จกั รวรรดนิ ิยมใหม่ (new imperialism) ในความหมายการรวมศนู ยอ์ ำ�นาจ การสร้างแบบแผนทีเ่ ป็นทางการ
ในการบริหารจัดการเกี่ยวกับกิจการจักรวรรดินิยม (formalisation of empire) ซึ่งโยงใยมิติทางด้านการค้า การ
อุตสาหกรรม การลงทุน เข้ากับมิติทางการเมืองที่ปรากฏในรูปแบบของนโยบายการขยายดินแดน โดยที่ศูนย์กลาง
อำ�นาจในประเทศเจ้าอาณานิคมมีบทบาทกำ�หนดนโยบายดังกล่าวโดยตรง มากกว่าจะเป็นการดำ�เนินการทางอ้อม
ตามการร้องขอของบริษัทการค้า65 เป็นผลเนื่องมาจากความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นทั้งในประเทศเจ้าอาณานิคม และ
ประเทศเมืองขึ้น ตลอดจนดินแดนที่ได้รับผลกระทบโดยตรงจากนโยบายจักรวรรดินิยมของตะวันตก ไม่ว่าจะเป็น
ดินแดนบอลข่าน ตุรกี (อาณาจักรออตโตมาน) ตะวันออกกลาง อินเดียและจีน

นับตั้งแต่ช่วงกลางทศวรรษ 1850 สังคมโลกต้องเผชิญกับความขัดแย้งและสงครามอยู่บ่อยครั้ง ไม่ว่าจะ
เป็นสงครามเพื่อขยายและปกป้องอิทธิพลขอเจ้าอาณานิคม และกลุ่มทุนอุตสาหกรรม รวมถึงสงครามต่อต้านเจ้า
อาณานิคม สงครามและความขัดแย้งเหล่านี้ส่งผลต่อการกำ�หนดนโยบายจักรวรรดินิยมในช่วงก่อนสงครามโลกครั้ง
ที่ 1 สงครามไครเมีย (Crimean War, 1853-1856) เป็นสงครามใหญ่ครั้งแรกที่เกิดขึ้นระหว่างจักรวรรดิใหญ่นั่นคือ
ฝรั่งเศส รัสเซีย ออสเตรีย-ฮังการี อังกฤษและออตโตมาน โดยมีสาเหตุมาจากความอ่อนแอของอาณาจักรออตโตมาน
ซึ่งเป็นมุสลิม ที่ต้องปกครองประชากรส่วนใหญ่ที่เป็นชาวสลาฟ ที่นับถือคริสต์ศาสนานิกายออร์โธด็อกซ์ (Orthodox
Church)66 ลักษณะการเป็นสงครามสมัยใหม่ที่มีการส่งข่าวสารจากแนวหน้าอย่างฉับไวด้วยโทรเลข และมีการจัด
ส่งกำ�ลังบำ�รุง เสบียง ตลอดจนอาวุธด้วยเส้นทางรถไฟ ทำ�ให้สงครามครั้งนี้คร่าชีวิตไปกว่า 750,000 คน (480,000
เป็นชาวรัสเซีย) ราวครึ่งหนึ่งมีสาเหตุมาจากโรคระบาดและการติดเชื้อ67 ผลที่ตามมาจากการลงนามในสนธิสัญญา
สันติภาพที่ปารีสก็คือ การที่รัสเซียสูญเสียสิทธิ์ในทางตั้งฐานทัพทางทะเลในเขตทะเลดำ� และช่องแคบดาร์ดาแนลส์
(Strait of Dardanelles) และยังส่งผลให้เกิดการยกเลิกระบบแรงงานติดที่ดิน (serfdom) ในรัสเซีย ตลอดจนมีการ
เร่งกระบวนการสร้างความทันสมัย (modernisation) ขึ้นในสังคมรัสเซีย68

65 Jonathan Hart. (2008). op. cit, p. 199.
66 จักรพรรดินโปเลียนที่ 3 แห่งฝรั่งเศส ประกาศว่าจะเป็นผู้เข้ามาปกป้องสิทธิของชาวคริสต์กลุ่มดังกล่าว ไม่ต่างไปจากที่พระเจ้าซาร์นิ
โคลัสที่ 1 ทรงกระทำ� ในเดือนตุลาคม ค.ศ. 1853 เกิดการปะทะกันระหว่างรัสเซียและออตโตมาน อังกฤษเข้าสนับสนุนออตโตมานเพราะต้องการ
ปกป้องเส้นทางการค้าแถบทะเลเมอร์ดิเตอร์เรเนียน อันเป็นเส้นทางเชื่อมต่อไปยังเอเชีย เมื่อรัสเซียขยายเขตแนวรบเข้ามายังทะเลดำ� ฝรั่งเศสได้
ประกาศเปน็ พนั ธมติ รรว่ มตอ่ กรการขยายอทิ ธพิ ลลงใตส้ ูท่ ะเลด�ำ และคาบสมทุ รบอลขา่ นของรสั เซยี จกั รวรรดแิ ฮปสเบริ ก์ วางตวั เปน็ กลางในสงคราม
ครั้งนี้ E.J Hobsbawm. (1975). op, cit., pp. 70-75.
67 นอกเหนือจากจักรวรรดิต่างๆ ดังที่ได้กล่าวไว้แล้ว ยังมีราชอาณาจักรแห่งซาดิเนีย (Kingdom of Sardinia) และดินแดนภายใต้การ
ปกครองของดู๊คแห่งนัสซาว (Duke of Nassau) เข้าร่วมต่อต้านจักรวรรดิรัสเซียในครั้งนี้ด้วย สงครามครั้งนี้จัดได้ว่าเป็นสงครามสมัยใหม่ครั้งแรก
ที่มีการทดลองใช้อาวุธหลากหลายรูปแบบที่พัฒนาขึ้นทั้งในยุโรปและสหรัฐอเมริกาในช่วงดังกล่าว แม้สนามรบหลักจะอยู่ที่คาบสมุทรไครเมีย แต่
ก็ยังความรุนแรงของเหตุการณ์ที่ได้รับการถ่ายทอดผ่านผู้สื่อข่าวสงคราม (ซึ่งนับเป็นครั้งแรกที่มีการรายงานข่างสงครามจากแนวหน้า) ทำ�ให้เกิด
แนวคิดในการพัฒนาการพยาบาล โดยเฉพาะการพยาบาลภาคสนาม โดยมีฟลอเรนซ์ ไนติงเกล (Florence Nightingale) จากอังกฤษ เป็นผู้มี
บทบาทสำ�คัญในเรื่องดังกล่าว ศึกษาเพิ่มเติมที่ http://en.wikipedia.org/wiki/Crimean_War accessed on 31 August 2010
68 Jonathan Hart. (2008). op, cit, pp. 188-191.

ลขิ สทิ ธ์ขิ องมหาวทิ ยาลยั สุโขทยั ธรรมาธิราช