Page 24 - สารัตถะและวิทยวิธีทางสังคมศึกษา

8-14 สารัตถะและวิทยวิธีทางสังคมศึกษา

- สิ่งแวดล้อมของโลก มีองค์ประกอบด้านกายภาพ (physical component) คือ อากาศ นํ้า
และส่วนที่เป็นของแข็ง ซึ่งมีความสัมพันธ์ซึ่งกันและกันกลายเป็นระบบที่มีความซับซ้อน และทำ�หน้าที่เป็น
พืน้ ทีร่ องรบั สิง่ มชี วี ติ ตา่ งๆ และเราเรยี กระบบนีว้ า่ ชวี าลยั (biosphere or ecosphere) ซึง่ ประกอบดว้ ยระบบ
นิเวศ (ecological system) ต่างๆ ที่มีสิ่งมีชีวิตเกี่ยวข้องสัมพันธ์กันอยู่กับองค์ประกอบทางด้านกายภาพ
ดังนั้น สิ่งมีชีวิตทั้งหมด นอกจากจะต้องพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกันแล้ว ยังต้องพึ่งพาอาศัยสิ่งแวดล้อมทาง
ด้านกายภาพด้วย

- การหมุนเวียนของสารต่างๆ ระหว่างระบบนิเวศ และการไหลของพลังงานผ่านระบบนิเวศ
ซึง่ ทัง้ สองเรือ่ งนีเ้ ปน็ พืน้ ฐานส�ำ คญั ในสิง่ แวดลอ้ มศกึ ษา เพราะจะแสดงใหเ้ หน็ วา่ ท�ำ ไมเราจงึ ตอ้ งท�ำ การควบคมุ
มลภาวะและอนุรักษ์พลังงาน

- ระบบนิเวศมีขีดความสามารถจำ�กัด (limited carrying capacity) ที่จะช่วยคํ้าจุน
สิ่งมีชีวิตในระบบนั้นได้ ซึ่งโดยปกติระบบมักจะมีเสถียรภาพ (stability) เว้นแต่ระบบจะถูกรบกวนและ
เปลี่ยนแปลงไปในวิถีทางหนึ่งทางใดอย่างมากเท่านั้น

- มนุษย์เป็นส่วนหนึ่งของระบบนิเวศโลก (global ecosystem) โดยมีการดำ�รงชีวิตที่ขึ้นอยู่
กับระบบเหล่านี้ และมีความสามารถในการเปลี่ยนแปลงระบบนิเวศนี้ได้มากกว่าสิ่งมีชีวิตอื่นๆ ทั้งนี้ โดยการ
เปลีย่ นแปลงวถิ กี ารกระท�ำ เชน่ มนษุ ยผ์ ลติ มลภาวะซึง่ เปน็ อนั ตรายตอ่ มนษุ ย์ และลดความสามารถของระบบ
นิเวศในการคํ้าจุนสิ่งมีชีวิตลงได้ การตั้งถิ่นฐานของมนุษย์และการนำ�เอาทรัพยากรมาพัฒนานั้นก็สามารถ
ท�ำ ลายทีอ่ ยูอ่ าศยั ของสิง่ มชี วี ติ อืน่ ไดเ้ ชน่ เดยี วกนั มนษุ ยผ์ ดิ กบั สิง่ มชี วี ติ อืน่ ตรงทีว่ า่ สามารถเปลีย่ นแปลงและ
สร้างสิ่งแวดล้อมของมนุษย์ได้อย่างรวดเร็วและใหญ่โตมโหฬาร ซึ่งวิถีการกระทำ�ของมนุษย์นี้เกิดขึ้นทั่วโลก
อย่างไม่หยุดยั้ง จนทำ�ให้สิ่งแวดล้อมไม่สามารถกลับสู่สภาพเดิมได้ ส่วนเทคโนโลยีของมนุษย์นั้นก็สามารถ
ใช้ได้ทั้งในด้านการทำ�ลายและการปรับปรุงระบบนิเวศของโลก

- มนุษย์แตกต่างจากสิ่งอื่นตรงที่ว่ามีความสามารถทางด้านสติปัญญา การคิดหาเหตุผล
รู้จักทดลอง ทำ�ความเข้าใจ มีความจำ� การสื่อสาร หลักศีลธรรม รวมทั้งความรับผิดชอบในการกระทำ�ที่จะ
ทำ�ให้ระบบนิเวศเกิดความสมดุลใหม่ อันเป็นหนทางไปสู่ความอยู่รอดของมนุษย์เองได้ แต่ทั้งนี้ มนุษย์ใน
ฐานะที่เป็นสิ่งมีชีวิตหนึ่งอาจจะต้องเสียสละสิ่งที่เป็นอยู่ในเวลานี้

จากรายงานของอนุกรรมการสิ่งแวดล้อมศึกษาของสหรัฐฯ (Zalewski, 1977) ซึ่งได้วางพื้นฐาน
สิ่งแวดล้อมศึกษาที่มุ่งให้ทุกบุคคลและทุกกลุ่มได้เข้าใจเรื่องราวของสิ่งแวดล้อมทั้งในปัจจุบันและอนาคต
เพื่อการตัดสินใจเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมได้อย่างสมเหตุผล โดยได้วางขอบข่ายให้มีการศึกษาเรื่องราวสิ่ง
แวดล้อมโลก หลักการของธรรมชาติที่เกี่ยวกับความเป็นไปของระบบนิเวศต่างๆ ในโลก รวมทั้งความ
เกี่ยวข้องของมนุษย์กับระบบนิเวศในฐานะที่มนุษย์เป็นองค์ประกอบหนึ่งของระบบ ตลอดจนผลกระทบของ
ระบบนเิ วศทมี่ ตี อ่ มนษุ ย์ ความสมั พนั ธท์ ซี่ บั ซอ้ น และความรบั ผดิ ชอบของมนษุ ยด์ ว้ ย นอกจากนัน้ ยงั ไดก้ ลา่ ว
ถึงวิธีการที่จะทำ�ให้กิจกรรมของมนุษย์เกิดความสอดคล้องกลมกลืนกับกระบวนการของระบบนิเวศ ทั้งนี้
เพื่อให้บรรลุเป้าหมายในการส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม ขอบข่ายดังกล่าวนี้จะใช้หลักการในการประเมิน
ผลกิจกรรมด้านสิ่งแวดล้อมศึกษาอย่างกว้างขวางในทุกระดับ