Page 52 - การจัดประสบการณ์การเรียนรู้วิทยาศาสตร์
P. 52
2-42 การจัดประสบการณ์การเรียนรู้วิทยาศาสตร์
เรือ่ งท ่ี 2.2.1 การร กั ษาสมดลุ ข องรา่ งกาย
การร ักษาส มดุลข องร ่างกายเกี่ยวข้องก ับก ารค วบคุมน ํ้าแ ละเกลือแ ร่ในร ่างกาย ซึ่งป ระกอบด ้วยก าร
ควบคุมสมดุลข องนํ้า สมดุลของโซเดียม การควบคุมค วามเข้มข ้นของโพแทสเซียมในร ่างกาย การควบคุม
กรดเบสในร่างกายโดยก ารห ายใจ และโดยไต
1. การค วบคุมน าํ้ แ ละเกลอื แ รใ่นร า่ งกาย
ในแ ต่ละว ันร ่างกายได้รับน ํ้าจ ากการด ื่มนํ้า อาหาร และเมแทบอล ิซึม ในขณะเดียวกัน ร่างกายก็ข ับ
นํ้าออกทางผิวหนัง การหายใจ อุจจาระ และปัสสาวะ ในแต่ละวันมีปริมาณนํ้าหมุนเวียนในร่างกายผู้ใหญ่
ประมาณ 2,500 มิลลิลิตร เพื่อรักษาสมดุลร ่างกายจ ะต ้องม ีก ารกำ�จัดนํ้าอ อกในอัตราเดียวกัน การก ำ�จัดน ํ้า
ออกท างผ ิวหนัง การห ายใจ และอ ุจจาระน ั้นเกิดข ึ้นในอ ัตราท ี่แ ปรต ามส ภาวะข องร ่างกายซ ึ่งม ิได้ข ึ้นก ับส มดุล
ของน ํ้า แต่อัตราการผลิตป ัสสาวะนั้นส ามารถเปลี่ยนแปลงได้อย่างมาก การค วบคุมการผลิตปัสสาวะจ ึงเป็น
กร ะบวนก ารส ำ�คัญในก ารค วบคุมส มดุลข องน ํ้าในร่างกาย
ในแต่ละวันร่างกายจะได้รับโซเดียมจากอาหารเพียงแหล่งเดียว โซเดียมที่ร่างกายได้รับนี้ในที่สุด
จะต้องถูกขับออกจากร่างกายเพื่อที่จะรักษาสมดุลของโซเดียมในร่างกายไว้ หากร่างกายได้รับโซเดียมใน
ปรมิ าณม าก เชน่ การร บั ป ระทานอ าหารร สเคม็ จ ดั เปน็ เวลาน าน จะร ูส้ กึ ก ระหายน ํา้ แ ละม กี ารข บั ป สั สาวะน อ้ ยล ง
ทำ�ให้ม ีก ารเพิ่มป ริมาณนํ้าในของเหลวนอกเซลล์ ซึ่งถ ้าเพิ่มเป็นระยะเวลานานอาจจ ะทำ�ให้ความด ันโลหิตส ูง
ได้หากไตกำ�จัดโซเดียมออกไม่เร็วพอ ในทางตรงข้าม หากร่างกายได้รับโซเดียมน้อยเกินไปเป็นระยะเวลา
นานจ ะม ีผ ลให้ค วามเข้มข ้นข อง โซเดียมในข องเหลวน อกเซลล์ล ดล ง ทั้งป ริมาตรข องข องเหลวน อกเซลล์แ ละ
พลาสมาลดล งจนอาจจ ะเป็นอันตรายถ ึงแก่ช ีวิตได้
1.1 การค วบคมุ ปรมิ าณนํา้ และโซเดยี มในร า่ งกาย*
1.1.1 สมดุลของน้ํา การรักษาสมดุลของนํ้าในร่างกายมีความสำ�คัญมาก การเปลี่ยนแปลง
สมดุลของนํ้าจะทำ�ให้นํ้าหนักของแต่ละบุคคลเปลี่ยนแปลงตาม ทั้งยังมีผลต่อปริมาตรของโลหิตจนระบบ
ไหลเวียนโลหิตอ าจได้ร ับค วามก ระทบก ระเทือนแ ละเป็นอ ันตรายถ ึงแก่ช ีวิตได้ แต่ก ารร ักษาส มดุลข องน ํ้าไม่
สามารถเกิดข ึ้นได้เป็นเอกเทศเพราะห ากป ริมาณน ํ้าในข องเหลวน อกเซลล์ไม่ได้ส ัดส่วนพ อเหมาะก ับป ริมาณ
โซเดียมจ ะเป็นผลให้ปริมาตรข องเซลล์เปลี่ยนแปลงไปอ ย่างร วดเร็ว
กระบวนการรักษาสมดุลของนํ้าในร่างกายที่สำ�คัญ คือ การปรับปริมาตรนํ้าในร่างกายให้ได้
สัดส่วนก ับป ริมาณโซเดียม เมื่อด ื่มน ํ้าม ากป ริมาณน ํ้าในร ่างกายจ ะเพิ่มข ึ้น มีผ ลล ดก ารห ลั่งฮ อร์โมนแ อนไท-
ไดยูเรติก (ADH) จากต่อมใต้สมองส่วนหลัง เมื่อฮอร์โมนแอนไทไดยูเรติกลดลงเยื่อบุหลอดไตส่วนปลาย
* รวบรวมแ ละเรียบเรียงจ าก สุรเดช ประดษิ ฐบ าทุกา (2542) “การควบคุมสารละลายในร่างกาย” ใน เอกสารการสอนชุดวิชา
วิทยาศาสตร์ชีวภาพ หน่วยที่ 7 หน้า 415-473 นนทบุรี สาขาวิชาวิทยาศาสตร์สุขภาพ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช
