Page 60 - การจัดประสบการณ์การเรียนรู้วิทยาศาสตร์
P. 60

2-50 การจัดประสบการณ์การเรียนรู้วิทยาศาสตร์

เรือ่ ง​ท่ี 2.2.2 การล​ �ำ เลียงส​ ารใ​น​ร่างกาย*

       เซลล์​ที่​มี​ชีวิต​มี​การ​ลำ�เลียง​เกิด​ขึ้น​ตลอด​เวลา​ทั้ง​การ​ลำ�เลียง​เข้า​และ​ออก​จาก​เซลล์​โดย​ผ่าน​
เยื่อ​หุ้ม​เซลล์ เนื่องจาก​เซลล์​ต้องการ​สาร​ต่างๆ และ​พลังงาน​จาก​สิ่ง​แวดล้อม​เพื่อ​นำ�​เข้า​มา​ใช้​ใน​กระบวนการ​
เม​แทบ​อ​ลิ​ซึม และ​ใน​ที่สุด​เซลล์​จะ​ลำ�เลียง​สาร​ที่​เป็น​ผล​ของ​กระบวนการ​เม​แทบ​อ​ลิ​ซึม​ต่างๆ ออก​ไป​สู่​
สิ่ง​แวดล้อม​ภายนอก กลไก​การล​ ำ�เลียงท​ ั้งใ​นเ​ซลล์พ​ ืชแ​ ละ​เซลล์ส​ ัตว์ไ​ม่มี​ความ​แตกต​ ่าง​กันใ​นร​ ะดับ​เซลล์​เลย
วิธี​การ​ลำ�เลียง​โดย​ผ่าน​เยื่อ​หุ้ม​เซลล์​มี 3 วิธี คือ การ​แพร่ การ​ลำ�เลียง​แบบ​ใช้​พลังงาน และ​การ​ลำ�เลียง​โดย​
การส​ ร้างถ​ ุงจ​ ากเ​ยื่อ​หุ้ม​เซลล์

1. 	การแ​ พร่

       การ​แพร่ หมาย​ถึง การ​เคลื่อนที่​ของ​โมเลกุล​หรือ​ไอออน​ของ​สาร​จาก​บริเวณ​ที่​มี​ความ​เข้ม​ข้น​ของ​
สาร​นั้น​สูง​กว่า​ไป​สู่​บริเวณ​ที่​มี​ความ​เข้ม​ข้น​ของ​สาร​นั้น​ตํ่า​กว่า จำ�นวน​โมเลกุล​หรือ​ไอออน​ใน​บริเวณ​ที่​มี​ความ​
เข้ม​ข้น​น้อย​จะ​เพิ่ม​ขึ้น​จน​ใน​ที่สุด​บริเวณ​ทั้ง​สอง​จะ​มี​ความ​เข้ม​ข้น​เท่า​กัน ณ จุด​นี้​เรียก​ว่า จุด​สมดุล​ของ​การ​
แพร่ (dynamic equilibrium) ซึ่ง​อัตราก​ ารแ​ พร่ไ​ป​และ​กลับจ​ ะม​ ี​ค่าเ​ท่า​กัน สาร​ที่​จะแ​ พร่ไ​ด้ต​ ้อง​อยู่​ใน​สภาวะ​
ที่เ​คลื่อนที่ไ​ด้ เช่น ใน​สภาวะ​ที่​เป็น​แก๊ส​หรือ​ของเหลว หรืออ​ าจเ​ป็น​อนุภาคข​ องแข็งท​ ี่​แขวนลอย​อยู่ใ​น​ตัวกลาง​
ที่เ​ป็นข​ องเหลว	

       อย่างไร​ก็ตาม เนื่องจาก​เยื่อ​หุ้ม​เซลล์​มี​สมบัติ​ที่​ยอม​หรือ​ไม่​ยอม​ให้​สาร​บาง​อย่าง​ผ่าน ดัง​นั้น ​อัตรา​
การ​แพร่​ของ​สาร​ผ่าน​เยื่อ​หุ้ม​เซลล์​จะ​ขึ้น​อยู่​กับ​ความ​แตก​ต่าง​ของ​ความ​เข้ม​ข้น​สารละลาย​ทั้ง​สอง​ด้าน​ของ​
เยื่อ​หุ้ม​เซลล์ ขนาด​โมเลกุล​ของ​สาร​ที่​ผ่านประจุ และ​ความ​สามารถ​ใน​การ​ละลาย​ใน​ลิ​พิด โดย​ทั่วๆ ไป​แล้ว​
สารท​ ี่​สามารถล​ ะลาย​ได้ใ​นล​ ิพ​ ิดส​ ามารถผ​ ่าน​เข้า​ออก​เยื่อ​หุ้มเ​ซลล์​ได้ด​ ี​กว่า​สารท​ ี่ล​ ะลาย​ในน​ ํ้า สารโ​มเลกุล​เล็ก​
สามารถ​ผ่าน​เข้าอ​ อกไ​ด้ง​ ่ายก​ ว่า​และ​รวดเร็ว​กว่าส​ ารโ​มเลกุล​ใหญ่

       การแ​ พร่ แบ่งอ​ อก​ได้เ​ป็น 3 วิธี คือ ออ​ส​โม​ซิส (osmosis) ได​อะไลซ​ ิส (dialysis) และ​การ​แพร่แ​ บบ
ฟา​ซิ​ลิ​เทต (facilitated diffusion)

       1.1 	ออ​ส​โม​ซิส คือ การ​แพร่​ของ​ของเหลว​หรือ​ตัว​ทำ�​ละลาย ส่วน​ใหญ่​ใน​ทาง​ชีววิทยา​หมาย​ถึง​
การ​แพร่​ของ​นํ้า​ผ่าน​เยื่อ​หุ้ม​เซลล์​ซึ่ง​จะ​เกิด​ขึ้น​จาก​บริเวณ​ที่​มี​จำ�นวน​โมเลกุล​ของ​นํ้า​มาก​หรือ​ที่​มี​สารละลาย​
เจือ​จาง​ไป​สู่​บริเวณ​ที่​มี​จำ�นวน​โมเลกุล​ของ​นํ้า​น้อย​กว่า​หรือ​สารละลาย​เข้ม​ข้น ออ​ส​โม​ซิ​ส​เป็นก​ระ​บวน​การ​ที​่
เกิดข​ ึ้นเ​สมอ​ใน​ระบบ​สิ่งม​ ี​ชีวิต​ในก​ าร​แลกเ​ปลี่ยนน​ ํ้าแ​ ละส​ ารละลาย​ระหว่าง​เซลล์​และส​ ิ่ง​แวดล้อม

         * รวบรวมแ​ ละเ​รยี บเ​รยี งจ​ าก มาลย​ี า เครอื ต​ ราชู และศภุ า​ภร​ ณ์ รตั นธ​ รรม (2547) “การล�ำ เลยี งในสงิ่ มชี วี ติ ” ใน เอกสารการสอน
ชุดวิชาวิทยาศาสตร์ 4 หน่วยที่ 12 หน้า 307-376 พิมพ์ครั้งที่ 3 นนทบุรี สาขาวิชาศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช
   55   56   57   58   59   60   61   62   63   64   65