Page 62 - การจัดประสบการณ์การเรียนรู้วิทยาศาสตร์
P. 62
2-52 การจัดประสบการณ์การเรียนรู้วิทยาศาสตร์
1.3 การแพร่แบบฟาซิลิเทต เป็นการลำ�เลียงสารจากบริเวณที่มีความเข้มข้นสูงไปสู่บริเวณที่มี
ความเข้มข ้นข องส ารน ั้นต ํ่าก ว่าซ ึ่งเหมือนก ับก ารแ พรธ่ รรมดา เพียงแ ตม่ กี ลไกพ ิเศษโดยอ าศัยต ัวพ า (carrier)
ในการลำ�เลียงสาร โดยต ัวพาจับก ับส ารที่จะถูกล ำ�เลียงแล้วพาผ่านเยื่อหุ้มเซลล์ เมื่อผ่านไปแล้วจึงสลายตัว
ปล่อยสารที่ลำ�เลียงไว้ แล้วตัวพ าจะท ำ�ห น้าที่ลำ�เลียงใหม่ต่อไป
เซลล์สร้างตัวพาซึ่งเป็นเอนไซม์ เรียกว่า เพอร์ม ีเอส (permease) ตัวพ าแ ต่ละช นิดมีส มบัติเลือกพา
เฉพาะสารบางชนิดเท่านั้น นอกจากเอนไซม์แล้วยังมีตัวพาซึ่งเป็นลิพิดที่มีฟอสฟอรัสเป็นส่วนประกอบ
สำ�คัญอยู่ด้วย คือ เลซิทิน (lecithin) ซึ่งมีอยู่มากในเยื่อหุ้มเซลล์รากของพืชซึ่งทำ�หน้าที่เป็นตัวพาสำ�หรับ
การด ูดแ ละล ำ�เลียงส ารอ าหารต ่างๆ ของพ ืช ตัวอย่างข องว ิธีก ารล ำ�เลียงแ บบน ี้เห็นได้ช ัดในร ะบบเซลล์ท ี่ม ีก าร
ลำ�เลียงก ลูโคสเข้าหรืออ อกจากเซลล์ได้รวดเร็วกว่าการแ พร่ธรรมดามาก ในเนื้อเยื่อส ัตว์ เช่น ตับ เม็ดโลหิต
แดง กระบวนการแพร่แบบฟาซิลิเทตจะลำ�เลียงกลูโคสเข้าหรือออกจากเซลล์ตลอดเวลาโดยมีทิศทางการ
ลำ�เลียงจากบริเวณที่มีความเข้มข้นของกลูโคสสูงไปสู่บริเวณที่มีความเข้มข้นของกลูโคสตํ่า กล้ามเนื้อเป็น
ตัวอย่างของเนื้อเยื่อท ี่ม ีความต ้องการกลูโคสไม่เท่าก ันต ลอดเวลา ถ้าก ลูโคสไม่เพียงพอก ล้ามเนื้อจะทำ�งาน
ไม่เต็มที่ การแพร่แบบฟาซิลิเทตนี้ทำ�ให้การลำ�เลียงหรือการแพร่ของกลูโคสมีอัตราสูงขึ้นและเพียงพอแก่
ความต ้องการข องเซลล์ห รือเนื้อเยื่อนั้นๆ
2. การล �ำ เลยี งแบบใชพ้ ลงั งาน
การล ำ�เลยี งแ บบใชพ้ ลังงานต ่างก บั ก ารแ พรต่ รงท ีเ่ป็นการล �ำ เลียงส ารจ ากบ รเิ วณท ีม่ คี วามเข้มข ้นข อง
สารนั้นตํ่าไปสู่บริเวณที่มีความเข้มข้นของสารนั้นสูง ซึ่งเป็นทิศทางตรงกันข้ามกับการแพร่ ในกระบวนการ
ลำ�เลียงน ี้ต้องใช้พ ลังงาน ATP ที่ได้มาจากก ระบวนการเมแ ทบอล ิซ ึมของเซลล์ เช่น จากก ระบวนการหายใจ
ระดับเซลล์ และต้องอ าศัยต ัวพาเหมือนก ับกลไกก ารแพร่แ บบฟาซิล ิเทต ตัวอย่าง เช่น โพแทสเซียมไอออน
รอ้ ยล ะ 98 อยภู่ ายในเซลล์ และร อ้ ยล ะ 2 อยใู่ นส ารละลายภ ายนอกเซลล์ เซลลต์ อ้ งค วบคมุ ใหค้ วามเขม้ ข น้ ข อง
โพแทสเซยี มไอออนในเซลลใ์ หส้ งู อ ยตู่ ลอดเวลา เมือ่ โพแทสเซยี มไอออนในเซลลม์ รี ะดบั ล ดล ง เซลลจ์ ะล �ำ เลยี ง
โพแทสเซียมไอออนจากส ารละลายภ ายนอกเซลล์เข้าม าในเซลล์โดยวิธีการลำ�เลียงแบบใช้พ ลังงานน ั่นเอง
3. การล �ำ เลยี งโดยการสร้างถ ุงจ ากเยือ่ ห้มุ เซลล์
เยื่อหุ้มเซลล์มีสมบัติที่สามารถเปลี่ยนแปลงรูปร่างโดยการรวมตัวกันหรือแยกตัวออกจากกันได้
สมบัตินี้เองทำ�ให้เซลล์ลำ�เลียงสารประกอบโมเลกุลใหญ่ได้ การลำ�เลียงแบบนี้แบ่งได้เป็น 2 ชนิด คือ การ
ลำ�เลียงเข้าเซลล์ (endocytosis) และการลำ�เลียงออกจากเซลล์ (exocytosis)
3.1 การลำ�เลียงเข้าเซลล์ เซลล์จะสร้างถุงที่เกิดจากการเว้าเข้าไปของเยื่อหุ้มเซลล์เอง ห่อหุ้มสารที่
ตอ้ งการล �ำ เลยี งไว้ แลว้ ถ งุ ท มี่ สี ารน จี้ ะแ ยกต วั ห ลดุ อ อกจ ากเยือ่ ห ุม้ เซลล์ ตวั อยา่ งเชน่ การก นิ อ าหารข องอ ะมบี า
และก ารท ี่เม็ดโลหิตข าวป้องกันหรือก ลืนก ินเชื้อโรคต ่างๆ ไม่ให้ท ำ�อันตรายแก่ร่างกายได้ ซึ่งเรียกอ ีกชื่อห นึ่ง
ว่า ฟาโกไซโทซิส (phagocytosis)
