Page 52 - ประวัติศาสตร์ไทย
P. 52
4-42 ประวตั ิศาสตร์ไทย
ตามที่รัฐก�ำหนดมา หากเกณฑ์ก�ำลังคนได้ไม่ครบ มูลนายก็จะถูกลงโทษ นอกจากนั้นมูลนายยังมีหน้าที่
ตอ้ งคอยดแู ลความประพฤตขิ องพวกไพรด่ ว้ ย หากไพรใ่ นสงั กดั มคี ดี มลู นายจะตอ้ งสง่ ไพรไ่ ปขนึ้ ศาล และ
ต้องตัดสินข้อววิ าท เมื่อเกดิ เหตุววิ าทกนั เล็กๆ น้อยๆ ในหมู่ไพร่ของตน
นอกจากควบคุมดูแลแล้ว มูลนายยังต้องให้ความช่วยเหลือคุ้มครองแก่พวกไพร่ด้วย เช่น หาก
ไพรต่ อ้ งการฟอ้ งรอ้ งคดคี วามตา่ งๆ ตอ่ ศาล มลู นายตอ้ งดำ� เนนิ การให้ ถา้ ไพรไ่ ปทำ� ราชการ มลู นายมหี นา้ ที่
ช่วยเหลือดูแลครอบครัวของไพรไ่ ม่ใหเ้ ดอื ดรอ้ น ถ้าไพร่ไปท�ำราชการขณะเดนิ ทางไปกบั มลู นาย ไพร่เกดิ
ขาดเงนิ มลู นายตอ้ งใหไ้ พรย่ มื เงนิ โดยไมค่ ดิ ดอกเบย้ี และถา้ ไพรถ่ กู ผอู้ นื่ กดขข่ี ม่ เหง มลู นายกต็ อ้ งชว่ ยเหลอื
คลายความเดอื ดร้อนให้ไพร่
ตามกฎหมายมูลนายมีอ�ำนาจเหนือไพร่มาก และจะควบคุมบังคับบัญชาไพร่เกือบทุกด้าน เช่น
หากผู้ใดจะใช้หรือว่าจ้างไพร่ไปท�ำงาน จะต้องได้รับอนุญาตจากมูลนายเจ้าสังกัดก่อน ส่วนพวกไพร่หาก
มไิ ดร้ บั อนญุ าตจากมลู นายกจ็ ะเดนิ ทางไปไหนมาไหนไมไ่ ดเ้ ชน่ กนั นอกจากนน้ั หากไพรข่ าดการเคารพเชอ่ื ฟงั
โดยปฏเิ สธไมท่ ำ� ตามคำ� สงั่ ของนาย มลู นายมอี ำ� นาจทจี่ ะลงอาญาไพรค่ นนนั้ เปน็ การสว่ นตวั ได้ เชน่ เฆยี่ น
คมุ ขงั ยามปกตมิ ลู นายจะควบคมุ ไพรท่ ำ� ราชการโยธาใหร้ ฐั หรอื จดั เกบ็ สว่ ยทไี่ พรส่ ง่ ใหร้ ฐั แทนการถกู เกณฑ์
แรงงาน ยามสงครามมูลนายก็จะบังคับบัญชาไพร่ท�ำการรบ มูลนายมีสิทธิที่จะใช้ไพร่สมท�ำงานส่วนตัว
ส่วนไพร่หลวงน้ันมีหน้าที่ส�ำคัญท่ีจะต้องรับใช้รัฐ แต่กฎหมายก็อนุญาตให้มูลนายใช้ไพร่หลวงท�ำงาน
ส่วนตัวไดบ้ า้ ง ครงั้ ละสองหรือสามวนั เทา่ น้ัน การกำ� หนดเช่นนี้ไมม่ ผี ลใดเลย เพราะเปน็ การก�ำหนดอยา่ ง
คลมุ เครอื มากทส่ี ดุ และในทางปฏบิ ตั แิ ลว้ เปน็ การยากมากทไ่ี พรจ่ ะแยกงานหลวงออกจากงานสว่ นตวั ของ
มูลนาย
กลา่ วโดยสรุป มูลนายเป็นเสมือนคนกลางทเ่ี ชือ่ มโยงระหวา่ งไพร่และพระมหากษตั รยิ ์หรือรฐั ทั้ง
สองฝ่ายจะติดต่อกันโดยผ่านพวกมูลนาย มูลนายและไพร่มีความสัมพันธ์กันแบบอุปถัมภ์ และมูลนาย
มีหนา้ ทค่ี วบคุมดูแลบังคับบัญชา ให้ความช่วยเหลือคุ้มครองแก่ไพร่ในสงั กดั ของตน
สว่ นพวกไพรน่ น้ั มพี นั ธะหนา้ ทที่ จี่ ะตอ้ งท�ำงานโยธาหรอื ท�ำราชการสงครามตามคำ� สงั่ ของมลู นาย
ตอ้ งให้ความเคารพเชื่อฟัง ความจงรักภักดี ให้ของก�ำนัล และมอบแรงงานของตนชว่ ยทำ� งานส่วนตัวให้
มลู นาย ไพรท่ กุ คนจะตอ้ งขนึ้ สงั กดั มมี ลู นาย มฉิ ะนน้ั จะไมไ่ ดร้ บั ความคมุ้ ครองจากรฐั ยกตวั อยา่ งเชน่ ไพร่
จะฟอ้ งรอ้ งคดตี อ่ ศาลไดก้ ต็ อ้ งใหม้ ลู นายดำ� เนนิ การให้ จะรอ้ งทกุ ขต์ อ่ หลวงไดก้ ต็ อ้ งกระทำ� ผา่ นทางมลู นาย
และไพรท่ ม่ี สี งั กดั จงึ จะจดทะเบยี นทด่ี นิ ทห่ี กั รา้ งถางพงได้ ดงั นนั้ หากไมม่ นี ายไพรก่ ไ็ มส่ ามารถจะอยไู่ ดเ้ ลย
ไพร่ต้องพง่ึ พานาย และจะยึดมน่ั ในมลู นายของตนอย่างมาก23
อยา่ งไรกต็ าม หากไพรร่ สู้ กึ วา่ มลู นายของตนไมไ่ ดใ้ หค้ วามคมุ้ ครองและมไิ ดเ้ ออื้ อำ� นวยประโยชน์
แกต่ นมากเทา่ ทคี่ วร ไพรอ่ าจสรา้ งความสมั พนั ธแ์ บบอปุ ถมั ภอ์ ยา่ งไมเ่ ปน็ ทางการกบั มลู นายอน่ื ทม่ี อี ำ� นาจ
มากกว่ามูลนายของตน ท้ังน้ีเพ่ือหวังความอนุเคราะห์ช่วยเหลือที่มากกว่าจากมูลนายคนน้ัน การพ่ึงพา
อาจเป็นไปในรูปของการส่งส่วยหรือการท�ำงานให้กับมูลนายคนใหม่เป็นกรณีพิเศษ ในขณะที่ไพร่คนน้ัน
ก็ยังคงรับใช้มูลนายต้นสังกัดเดิม หรือยิ่งกว่าน้ันไพร่อาจไปพึ่งพิงมูลนายคนใหม่ โดยละท้ิงพันธะความ
23 อคิน รพีพฒั น์, ม.ร.ว.. เรอื่ งเดียวกัน. น. 165–275.
