Page 77 - สังคมโลก

จักรวรรดินิยม 6-37

กระแสชาตินิยมและการต่อต้านจักรวรรดินิยมตะวันตกปรากฏในหลายพื้นที่ หนึ่งในการเคลื่อนไหวที่ส่งผลต่อ
จักรวรรดินิยมตะวันตก และเอเชียที่เกี่ยวเนื่องมาจนถึงสงครามโลกครั้งที่ 2 ก็คือ การเคลื่อนไหวครั้งใหญ่ในจีนนำ�
ขบวนโดยนักศึกษาปัญญาชนเมื่อวันที่ 4 พฤษภาคม (the May 4th Movement, 1919) คัดค้านการที่สนธิสัญญา
แวร์ซายส์กำ�หนดให้ดินแดนในปกครองของเยอรมนีในชานตงเป็นของญี่ปุ่น118ค.ศ. 1921 อังกฤษก็ต้องเผชิญกับการ
ต่อต้านของขบวนการชาตินิยมหัวรุนแรงในไอร์แลนด์ จนนำ�ไปสู่การจัดทำ�สนธิสัญญาอังกฤษ-ไอริช (Anglo-Irish
Treaty, 1921) อนั เปน็ การใหก้ �ำ เนดิ รฐั ไอรแ์ ลนด์ และดนิ แดนไอรแ์ ลนดเ์ หนอื ในการปกครองขององั กฤษ ซึง่ ยิง่ กระตุน้
ให้เกิดการเรียกร้องในเรื่องการปลดแอกอาณานิคม (decolonisation) ในลักษณะเดียวกันขึ้นทั้งที่อิหร่านและอียิปต์
และท�ำ ให้อังกฤษเริม่ ทบทวนนโยบายจกั รวรรดนิ ยิ มในลกั ษณะให้อาณานิคมของตนมอี สิ ระในการปกครองตนเองมาก
ขึ้น119 การเปลี่ยนแปลงที่ส่งผลต่อเอเชียโดยตรงก็คือ การที่ชาติตะวันตกหาทางลดบทบาทและกำ�ลังกองทัพเรือของ
ญีป่ ุน่ 120 ผา่ นการประชมุ วา่ ดว้ ยกองก�ำ ลงั ทางเรอื ทีว่ อชงิ ตนั (Washington Naval Conference, 1921-1922) ซึง่ น�ำ ไป
สกู่ ารจดั ท�ำ สนธสิ ญั ญาจ�ำ กดั ก�ำ ลงั ทางเรอื ของ 5 ชาติ ไดแ้ ก่ สหรฐั อเมรกิ า องั กฤษ ญปี่ ุน่ ฝรงั่ เศสและอติ าลี ใหม้ สี ดั สว่ น
จำ�นวนเรือรบในครอบครอง ดังนี้คือ 5:5:3:1.67:1.67 และสหรัฐอเมริกายังเป็นแกนน�ำ สำ�คัญในการจัดท�ำ สนธิสัญญา
เก้าชาติ (Nine Powers Treaty, 1922) ในการประชุมเดียวกันนี้เพื่อประกันความเป็นอิสระของจีน121

อย่างไรก็ตาม สนธิสัญญาเหล่านี้ไม่อาจยับยั้งการพยายามขยายอิทธิพลของญี่ปุ่นในจีน ซึ่งเป็นแรงผลักดัน
ให้พรรคคอมมิวนิสต์จีนร่วมมือกับพรรคชาตินิยมจีน (Kuomintang) ภายใต้การนำ�ของซุนยัดเซ็น ก่อนที่จะเกิด
สงครามกลางเมืองภายใต้การนำ�ของทั้งสองพรรคขึ้นใน ค.ศ. 1927 หลังอสัญกรรมของซุนยัดเซ็น

หากไม่นับเศรษฐกิจของสหภาพโซเวียต ที่ขยายตัวจากนโยบายการวางแผน 5 ปีจากส่วนกลาง เศรษฐกิจ
โลกกำ�ลังประสบปัญหาอย่างหนักไม่เว้นแม้แต่ที่สหรัฐอเมริกา ที่สัดส่วนการผลิตลดจากร้อยละ 43 มาอยู่ที่ระดับ
ร้อยละ 29122 สถานการณ์เลวร้ายเริ่มปรากฏชัด จากการที่ราคาหลักทรัพย์ในตลาดหลักทรัพย์นิวยอร์กตกตํ่าเป็น
ประวัติการณ์ (Wall Street Crash of, 1929) เมื่อวันที่ 29 ตุลาคม123 อันเป็นจุดเริ่มต้นของภาวะเศรษฐกิจตกตํ่า

118 อย่างไรก็ตาม ปัญหาชานตง และการขยายบทบาทของญี่ปุ่นทางตอนเหนือของจีนซึ่งดำ�เนินอยู่อย่างต่อเนื่อง กระตุ้นให้เกิดความ
เปลี่ยนแปลงภายในจีน เช่น การเกิดขึ้นของพรรคคอมมิวนิสต์ใน ค.ศ. 1921 ที่เซียงไฮ้ ด้วยการชูธงทั้งเรื่องชาตินิยมและการขูดรีดจากตะวันตก
และนายทนุ จนี ทีเ่ กีย่ วข้องกับตะวนั ตก ศึกษาเพิม่ เตมิ ที่ http://en.wikipedia.org/wiki/Shandong_Problem, http://en.wikipedia.org/wiki/
May_Fourth_Movement accessed on 12 November 2010
119 Tony Smith. (1981). op, cit., pp. 86, 121, Jonathan Hardt. (2008). op, cit., p. 230, and please see also http://
en.wikipedia.org/wiki/Anglo_Irish_Treaty accessed on 12 November 2553
120 กองกำ�ลังทางเรือของญี่ปุ่นมีทีท่าว่าจะขยายตัวอย่างมากเพราะมีปัจจัยหนุนสำ�คัญมาจากความแข็งแกร่งทางเศรษฐกิจของญี่ปุ่น ซึ่ง
มีอัตราการขยายตัวของการผลิตสินค้าหัตถอุตสาหกรรมรวดเร็วที่สุดในโลกนับตั้งแต่ ค.ศ. 1913 และยังรักษาอัตราการเติบโตเช่นนี้ได้จนถึงช่วง
ปลายทศวรรษ 1930 ศึกษาเพิ่มเติมที่ Jonathan Hardt. (2008). op, cit., p. 237.
121 การประชุมเก้าชาตินี้สนับสนุนให้นโยบายเปิดประตูเป็นแนวทางหลักในการติดต่อค้าขายกับจีน โดยรัฐที่ลงนามในสนธิสัญญาครั้งนี้
ประกอบด้วย สหรัฐอเมริกา อังกฤษ ญี่ปุ่น ฝรั่งเศส อิตาลี เบลเยียม เนเธอร์แลน์ โปรตุเกส และจีน ศึกษาเพิ่มเติมที่ Tony Smith. (1981). op,
cit., p. 121, http://us-history.com/pages/h 1355.html, http://en.wikipedia.org/wiki/Washington_Naval_Conference, accessed
on 11 November 2553 and at http://en.wikipedia.org/Nine_powers_Treaty accessed on 12 November 2553
122 เศรษฐกิจโซเวียตในช่วงเวลานี้ได้กลายเป็นต้นแบบของการจัดท�ำ แผนเศรษฐกิจล่วงหน้า ทำ�ให้สัดส่วนการผลิตระดับโลกที่เคยครอง
เพียงไม่เกินร้อยละ 5 มาเป็นที่ระดับร้อยละ 18 ในช่วงปลายทศวรรษ 1920 ถึงปลายทศวรรษ 1930 ศึกษาเพิ่มเติมที่ Jonathan Hardt. (2008).
op, cit., p. 238
123 แม้จะเริ่มจากหมวดอสังหาริมทรัพย์ในตลาดอเมริกาเป็นหลัก แต่ก็ได้ลุกลามไปยังหมวดอื่นๆ ซึ่งรวมถึงสินค้าเกษตรและวัตถุดิบ
พื้นฐานอย่างรวดเร็ว อันเป็นจุดเริ่มต้นของภาวะเศรษฐกิจตกตํ่าครั้งใหญ่ (the Great Depression) ซึ่งส่งผลกระทบในระดับโลกเป็นเวลายาวนาน
ราว 1 ทศวรรษเป็นครั้งแรก ผลที่ปรากฏชัดก็คือ ปริมาณการค้าโลกลดตํ่าลงไปราว 2/3 รัฐบาลหลายประเทศไม่อาจเก็บภาษีได้ตามเป้า ศึกษา
เพิ่มเติมที่ http://en.wikipedia.org/wiki/Wall_Street_Crash_of_1929, accessed on 15 November 2010

ลิขสทิ ธิข์ องมหาวิทยาลยั สโุ ขทัยธรรมาธริ าช