Page 22 - วิถีไทย
P. 22
3-12 วิถีไทย
ความสมั พนั ธ์ระหวา่ งบุคคลในฐานะคนรจู้ ัก
ผมจะไปต่างจังหวดั ในวนั พรุ่งนี้
ความสมั พนั ธ์ระหวา่ งบคุ คลในฐานะเพื่อน
กจู ะไปเมอื งชลพรุ่งนี้
ความสัมพนั ธ์ระหว่างบุคคลในฐานะเพ่ือนร่วมงาน
เราจะไปชลบรุ พี รงุ่ นี้
ความสัมพันธร์ ะหวา่ งบคุ คลในฐานะเจ้านาย-ลกู น้อง (ลูกนอ้ งพูดกับเจ้านาย)
พรุง่ นี้ผมมีความจ�ำเปน็ ตอ้ งไปจังหวัดชลบรุ ีครับ
ภาษาท่ีปรากฏในสถานการณ์สมมติข้างต้นอาจแปรไปตามลักษณะอ่ืนๆ ได้ อย่างไรก็ดี ค�ำ
สำ� นวน อกี ทงั้ รายละเอยี ดทปี่ รากฏกต็ า่ งกนั ทสี่ ะทอ้ นโลกทศั นค์ วามสมั พนั ธร์ ะหวา่ งบคุ คลคอื การเลอื กใช้
คำ� สรรพนามรวมถงึ การแสดงความสภุ าพในขอ้ ความ การพดู ในฐานะคนรจู้ กั ทวั่ ไปนอกจากใชภ้ าษาทตี่ รง
ไปตรงมาแลว้ มักไม่ให้รายละเอยี ดทีเ่ ฉพาะเจาะจงมากนกั เรอื่ งดังกลา่ วยิ่งปรากฏชัดในการใชภ้ าษาของ
คนในสังคมเมืองท่ีต้องการความเป็นส่วนตัว ในขณะท่ีความสัมพันธ์ในฐานะเพื่อนนอกจากใช้สรรพนาม
“กู” ท่แี สดงความใกล้ชิดแลว้ ยังใช้คำ� ท่ีไมเ่ ปน็ ทางการกล่าวถึงสถานท่ี ส่วนความสัมพันธใ์ นฐานะเพ่อื น
ร่วมงานใช้ค�ำสรรพนามแสดงความใกล้ชิดน้อยกว่าเพื่อน แต่มากกว่าคนรู้จัก และดูเหมือนว่าการใช้
คำ� สรรพนามและการกลา่ วถงึ สถานทใ่ี นความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งเจา้ นาย-ลกู นอ้ งดจู ะเลอื กใชค้ ำ� ทแี่ สดงความ
เป็นทางการและระมดั ระวงั ถึงการแสดงความสมั พนั ธ์มากกว่าความสมั พันธแ์ บบอ่ืน
ภาษาในวถิ ไี ทยยงั สะทอ้ นโลกทัศน์ระบบเครือญาติ ผา่ นคำ� ทใี่ ชเ้ รยี กความสมั พนั ธท์ างเครอื ญาติ
ลกั ษณะระบบเครอื ญาตใิ นวถิ ไี ทยอาจแบง่ เปน็ 1) เครอื ญาตทิ างสายเลอื ด ทแี่ สดงความสมั พนั ธข์ นึ้ ไป เชน่
พ่อ แม่ ปู่ ย่า ฯลฯ และแสดงความสัมพนั ธล์ งมา เช่น ลกู หลาน หรือแสดงความสัมพันธโ์ ดยขยายตวั
ตามแนวดงิ่ อาจเรียกญาตแิ บบนว้ี า่ “ญาตริ ว่ มสายโลหิต” และ 2) เครือญาติท่เี กิดข้ึนจากองค์ประกอบ
ทางสังคม ท่ีบุคคลแสดงความสัมพันธ์โดยถือความเป็นญาติกันโดยไม่มีความสัมพันธ์ทางสายเลือด แต่
อาจเกดิ จากการแตง่ งาน อาทิ พี่น้องรว่ มบิดามารดา และลูกพ่ลี กู น้องของฝ่ายสามกี ลายมาเป็นญาติของ
ฝ่ายภรรยาด้วย ซ่งึ เปน็ ญาตทิ ่ีขยายตวั ตามแนวนอน มกั นิยมเรียกญาติแบบนีว้ ่า “ญาตสิ มทบ”8 คำ� เรยี ก
ญาติในภาษาสะท้อนให้เห็นโลกทัศน์ระบบเครือญาติท่ีเป็นไปท้ังในแนวตรงและแนวขยาย ซึ่งเป็นความ
สัมพันธ์ระหว่างบุคคลทม่ี ีความสัมพนั ธ์ทางสายเลอื ดในวถิ ไี ทย
8 วรารชั ต์ มหามนตร.ี (2557). โลกทศั นข์ องคนไทยจากภาษติ รายงานการวจิ ยั เสนอตอ่ มหาวทิ ยาลยั นเรศวร. น. 94-95.
(เอกสารอัดส�ำเนา).
