Page 77 - ทฤษฎีและการวิจารณ์ภาพยนตร์
P. 77
การเลา่ เร่อื งในภาพยนตร์ 8-67
เพื่อเรียกร้องหรือดึงผู้คนให้เข้ามามีส่วนในการต่อต้านกับโครงสร้างอุดมการณ์หลักของสังคม (กาญจนา
แกว้ เทพ และสมสุข หนิ วิมาน, 2551, น. 219-220)
- อุดมการณ์ท่ีไม่เกี่ยวข้องกับลักษณะทางชนช้ัน (non-class ideology/ NCI) เป็นอดุ มการณ์
ทไี่ มเ่ กย่ี วขอ้ งกบั ชนชนั้ โดยตรง จะไมพ่ ฒั นาไปตามวถิ กี ารผลติ ทง้ั หมด แตจ่ ะมกี ารพฒั นาทางประวตั ศิ าสตร์
และทางเน้ือหาโดยตัวของมันเอง เช่น อุดมการณ์ความกตัญญู อุดมการณ์ความขยัน อุดมการณ์ความ
ประหยดั
- อุดมการณ์ที่เกี่ยวข้องกับชนช้ันโดยตรง (class ideology/ CI) เปน็ อดุ มการณท์ เ่ี กยี่ วขอ้ งกบั
ชนชัน้ โดยตรงซ่งึ จะเปลีย่ นไปตามวิถกี ารผลิต (กาญจนา แก้วเทพ, 2550, น. 86-87)
ในภาพยนตร์สามารถเจออุดมการณ์ได้ท้ัง 4 รูปแบบ ผ่านการเล่าเรื่องในภาพยนตร์ ภาพยนตร์
จงึ นับเปน็ เครือ่ งมือทางอดุ มการณ์รปู แบบหนึง่ ทโ่ี ครงสรา้ งสงั คมใชใ้ นการบงั คบั ควบคมุ ปจั เจกบคุ คลจาก
ภายใน โดยทำ� งานรว่ มกบั สถาบนั อนื่ ๆ ในสงั คม การควบคมุ ผ่านภาพยนตรน์ มี้ ลี กั ษณะพเิ ศษตรงเปน็ การ
ควบคุมที่ผู้ถูกควบคุมสมยอมเดินเข้าไปรับการควบคุมเอง และท�ำการควบคุมตนเองจากภายใน หลัง
ซึมซับอุดมการณ์ กรอบความคิดบางอย่างที่ได้รับจากการชมภาพยนตร์
นักวิชาการท่ีอธิบายเร่ืองการควบคุมสังคมผ่านสถาบันสื่อซ่ึงภาพยนตร์เป็นหนึ่งในนั้น ได้แก่
แอนโตนิโอ กรัมซี่ (Antonio Gramsci) และอัลธูแซร์
กรมั ซไี่ ดอ้ ธบิ ายกลไกในการควบคมุ สงั คมไวว้ า่ รฐั นน้ั ใชก้ ลไก 2 กลไก ในการควบคมุ สงั คม กลไก
แรกเป็น “กลไกด้านการปราบปราม หรือการใช้ความรุนแรง (repressive apparatus)” เช่น ต�ำรวจ
ทหาร ศาล คกุ กฎหมาย ฯลฯ ขณะทกี่ ลไกที่สองซ่ึงเปน็ กลไกที่ภาพยนตรส์ งั กดั อยู่ในกลุม่ นี้ ได้แก่ กลไก
การครอบง�ำทางความคิดหรืออุดมการณ์ (ideological apparatus) อาทิ สถาบนั สอ่ื มวลชน ครอบครัว
โรงเรียน ศาสนา ฯลฯ ซึ่งทำ� หนา้ ทใี่ นการอบรมบ่มเพาะ ปลูกฝัง ผลิตซ้าํ ธำ� รงรักษาอุดมการณต์ า่ งๆ ใน
สงั คม และการปลูกฝงั ผ่านสถาบันตา่ งๆ เหล่านมี้ ีลักษณะการท�ำงานท่ปี ระสานเสยี งกัน (over-determi-
nation) ซ่ึงสร้างผลลัพธ์ให้ผู้คนยอมรับในอ�ำนาจรัฐอย่างต่อเน่ืองและค่อยเป็นค่อยไป จนตนเองแทบจะ
ไม่รสู้ ึกตวั เลย (Edger, & Sedgwick, 2008, pp. 155-156)
ค�ำอธิบายของกรัมซ่ีข้างต้นมีความสอดคล้องกับค�ำอธิบายของอัลธูแซร์ที่อธิบายการท�ำงานของ
กลไกทางสงั คมของชนชน้ั ปกครองในการดำ� รงสถานะอนั ไดเ้ ปรยี บของตนทดี่ ำ� เนนิ การ ผา่ น 2 กลไก ไดแ้ ก่
กลไกด้านอดุ มการณ์ (ideological state apparatus/ ISA) ซง่ึ เปน็ กลไกทท่ี ำ� งานในเชงิ อดุ มการณ์ กำ� หนด
กรอบพฤตกิ รรมความเชอื่ ของคนในสงั คม ใหร้ สู้ กึ เตม็ ใจทจ่ี ะเขา้ ไปเปน็ สว่ นหนง่ึ ของระบบสงั คม สถาบนั ที่
ใช้กลไกเหล่านี้ ไดแ้ ก่ สถาบันสื่อมวลชน ซ่ึงภาพยนตร์จัดอยู่ในกลุ่มสถาบันน้ี ได้แก่ ศาสนา โรงเรยี น
ครอบครวั การเมอื ง วฒั นธรรม เป็นต้น
และอกี กลไก ไดแ้ ก่ กลไกการปราบปราม (repressive state apparatus/ RSA) หมายถึง กลไก
ที่เก่ียวกับการใช้ก�ำลัง ความรุนแรง การบังคับกดข่ี โดยสถาบันท่ีใช้กลไกน้ีได้แก่ รัฐบาล กองทัพ ต�ำรวจ
คุก กฎหมาย เป็นตน้ (Althusser, 1993, pp. 15-19)
ภาพยนตร์นับเป็นส่ือท่ีมีคุณลักษณะอันเอ้ือต่อการท�ำงานของอุดมการณ์ จนอุดมการณ์สามารถ
ถกู ซึมซบั เขา้ ไปในตวั ผชู้ มอย่างที่ผู้ชมไมท่ ันทจี่ ะรู้สกึ ตวั ดงั นี้
